14.Testlarni standartlashtirishda nimalarga e’tibor qaratiladi Psixodiagnostik testlarni standartlashtirish normallik aksiomasi deb nomlanadigan ko’rinishga asoslanadi. Ya’ni barcha psixik xarakteristikalar populyatsiyada GAUSS ning “normal qonuni” bo’yicha degan mulohazaga tayanadi. Test natijalarini normal taqsimlash haqidagi mulohazalar biroz ideal hisoblanadi. Amaliyotda ko’plab testlar beradigan natijalar taqsimoti normaldan farq qiladi. Shuning uchun ko’p hollarda malumotlarni normal ko’rinishga keltirishning usullarini topishning qo’shimcha vazifasi yuzaga keladi. Bu keltirishning usullarini izlab topishing eng avvalida gistogrammalar qurish va taqsimlash poligonini yaratish katta yordam berishi mumkin. Ular normallikdan chap yoki o’ng tomonga assimetiryani, og’ishni oson aniqlash imkonini beradi.
Psixologik tadqiqotlarda logarifmik tasdiqlashdan ko’p foydalaniladiki ularning xususiyati poligonning qattiy chap tarmog’i va o’ng ( yani chastota test baholarning o’sishi bilan keskin tushub ketadi ) hisoblanadi. Boshlang’ich test ma’lumotlarni logarifimlashda egri taqsimlashning chap tarmog’i cho’ziladi, xamda taqsimlash biroz normal ko’rinish kasb etadi. O’ng tomonli assimetiryali taqsimlashni normallshtirish uchun ma’lumotlarni tirigonametrik va darajaviy qayta tashkil etishdan foydalinadi. Shu tariqa normal taqsimlash qonuniga bo’ysunmaydigan test baholarini qayta tuzish imkoni tug’uladi.
Test natijalarini standart natijaga keltirish Normal taqsimlash musbat va manfiy yo’nalishda cheksizlik tomon yo’nalishlarda cheksizlik tomon cho’zilgan simmetirik qo’ng’iroq sifat egrilik ko’rinishga ega. Normal taqsimlash ikki o’lchamda: General-bosh o’rtacha (T) va standart og’ish (S) ko’rsatkichlarga bog’liq holda belgilanadi. Egri taqsimlashning koordinatalari sistemasidagi holati (o’rni) T ko’rsatkich tomonidan uning cho’zilganlik darajasi esa S-kattalik bilan belgilanadi. Boshlang’ich test baholarining kamchiliklaridan biri bu turli testlardan olingan natijalarni solishtirish imkoni yo’qligi hisoblanadi. Ma’lumki turli testlar turli o’rtacha “m” va “s” standart o’gishga ega shuning uchun ularning natijalari farqli hisoblanadi. Natijalarni solishtirib bo’ladigan farqni yo’qotish uchun barcha baholar uchun bir masshtabni kiritib normallashtirish lozim. Bu maqsadda maksimum taqsimlash egriligi koordinata o’qi bilan bir hil joylashadi. Bu operatsiya tasodifiy kattalikni markazlashtirish deyiladi hamda boshlang’ich test baholaridan uning o’rtacha ko’rsatkichini ayirish orqali (“x”-“X”) bajariladi. Shu tarzida normallashgan test natijalari shunday ko’rinishga ega bo’ladiki: bunda ? - i - sinovdan o’tayotganning ? - standart test natijasi individual natijani o’rta sinfiydan disspersiya nisbatida og’ish darajasini ko’rsatadi; x^ - i sinovdan o’tayotganning boshlang’ich test bahosi; X – o’rtacha arifmetik kattalik; O - o’rta kvadrat og’ish ( o2 – disspersiya ). Bulardan tashqari yana kvartil standartlashtirish ham bor.
Shu tariqa testlarni qo’llashga tayyorgarlikda test natijalari 3 hil turdagi qayta tashkillashtirishdan o’tadi:
---- Normal ko’rinishga keltirish;
---- Normal shaklga keltirish;
---- Kvantill guruhlarga ajratish;
Bu 3 hil turdagi qayta tashkillanishlarni mustaqil va bir biriga bog’liq bo’lmagan jarayonlar sifatida qarab bo’lmaydi, balki test natijalarini tushinish va talqin qilish qulay bo’ladigan ko’rinishga keltirish tomon ketma ket qadamlar sifatida qarash kerak.
Standartlashtirish bosqichlari quyidagilardan iborat.
1- bosqich:
Test o’tkazishning bir hildagi jarayonini yaratish. U quyidagilardan iborat. Diagnostik (xolat) momentlarini aniqlashdan, test o’tkaish sharoitlaridan (joy, yorug’lik va boshqa tashqi omillar).
- Qo’llanma (insturuktsiya) mazmuni va taqdim etish xususiyatlari (ovoz toni, pausa; nutq tezligi va h.k).
-Standart stimul materialning mavjudligi (masalan RORSHAX kartalari.)
Maskur testni ochishning vaqt chegarasi, maskur testni ochish uchun standart blankasi, holatlardagi omillarning test jarayoniga va natijalariga tasirni hisobga olish, tashxis qo’yilayotgan shaxsning xatti harakatlarini test jarayoni va natijalariga ta’sirini hisobga olish, sinovdan o’tayotganlarning testdan o’tishlaridagi tajribasini ta’sirini hisobga olishdan iborat.
2-bosqich:
Testni yechishning bir xildagi baholash mezonini yaratish, olingan natijalarning standart talqinini (interpretatsiya) va olindan standart qayta ishlab chiqish. Bu bosqichda olingan ko’rsatkich shu yoshdagilar uchun maskur testni yechish me’yorlari bilan qiyoslanadi.
3-bosqich:
Testni yechish me’yorlarini aniqlash, me’yorlar turli yoshlar, kasblar, jinslar va h.k lar uchun ishlab chiqiladi. Z-standart ko’rsatkich
