1 ehtiyojning ierarxik strukturasini tuzish

tomonlaridan do‘stlari, tanishlarini ham xabardor qiladi.

208

Ishlab chiqaruvchilar iste’molchining xaridi borasida yuzaga

keladigan salbiy oqibatlarini minimumga keltirishlari zarur bo‘ladi.

Keyingi vaqtlarda ishlab chiqaruvchilar sotuvdan keyingi kommuni-

katsiyalar amaliyotini kengaytirish oqibatida iste’molchilar tomonidan

xaridlarini do‘konga qaytarishlari va buyurtmalarini bekor qilish

holatlari qisqardi. Jumladan, kompyuter kompaniyalari quyidagi

imkoniyatlarga ega:

- Yangi xaridorga ajoyib xaridlari bilan tabriklab, xat yuborish;

- Foydalanuvchilarning o‘z mahsulotlarini maqtagan reklamalarni

chiqarish; ShKni mukammallashtirish maqsadida takliflar olish uchun

iste’molchilar bilan so‘rovlar o‘tkazish;

- har qanday xaridor uchun tushunarli bo‘lgan foydalanuvchilar

uchun ko‘rsatmalar tuzish;

- ShK egalariga kompyuter texnikasi sohasidagi yangiliklar

yoritilgan maqolalari bo‘lgan maxsus ixtisoslashgan jurnallar yuborish;

- Foydalanuvchilarning shikoyatlari aniq ko‘lamiga qaratilgan

bo‘lsa, yo‘naltirish tizimini yo‘lga qo‘yish.

Xaridning keyingi taqdiri. Ishlab chiqaruvchi xarid qilgan shaxs

uning tovaridan qanday foydalanayapti, degan savollarga ham javob

topa olishi kerak. Agar tovar tokchada chang bosib yotgan bo‘lsa,

demak, sotib olgan odam undan qanoatlanmagan, u haqidagi fikrlari

salbiy. Agar yoqmagan tovar sotib yuborilgan yoki foydaliroq tovarga

almashtirilgan bo‘lsa, ishlab chiqaruvchilarning yangi tovar ishlab

chiqarish hajmi pasayadi. Bundan tashqari yetkazib beruvchi kompaniya

xaridorlar bilan mahsulotni qo‘llashning yangi vositalarini topsa, u

bundan yutadi.

Xaridor qachondir sotib olgan tovaridan butunlay voz kechishi,

ishlab chiqaruvchi esa o‘z mahsulotidan nimaiki (chiqindi) qolgan

bo‘lsa, atrof-muhitga zarar yetkazmasligi uchun harakat qilishi kerak

bo‘ladi (bankalar, shishalar va pamperslar bilan bo‘lgan hodisadagi

kabi). Ekologiya va chiqindilarni zararsizlantirish muammolarining

o‘sib borishi xaridorlarning atirlarning chiroyli shishachalarini tashlab

yuborish borasidagi anglashmovchiliklari Fransiya Rochas kompaniya-

sining parfyumeriya tarmog‘ida yangi g‘oyaga undadi. 1994–yilda

Rochas hajmi 30, 50 va 100 ml. bo‘lgan va tugasa mos keluvchi

do‘kondan yana to‘ldirib olish imkonini beruvchi flakonlarda yangi

«parvoz suvi» ni taqdim etdi.

209

Xarid qilgan odam uning tovari taqdirini quyidagicha belgilaydi:

1. Mahsulotdan vaqtincha qutiladi. 2. Mahsulotdan qutiladi.

3. Mahsulotdan butunlay qutiladi. 4. Foydalaniladi. 5. Ijaraga beriladi.

6. Qarzga beriladi. 7. Vazifasiga ko‘ra ishlatiladi. 8. Uni qo‘llashning

yangi usuli topiladi. 9.Yaxshi kunlar kelguncha, saqlanadi. 10. Berib

yuboriladi. 11. Almashiladi.12. Sotiladi. 13. Tashlab yuboriladi.

14. Sotish uchun. 15. Foydalanish uchun. 16. Vositachiga.