1. Dunyoqаrаsh tushunchаsi

94. Islom etikasi. Tasavvuf va komil inson.Tayanch atamalar: islomgacha bo‘lgan axloqiy qarashlar, islom dini va axloq, Qur'on va axloq, tasavvuf va komil inson, Kubroviya, Yassaviya, Naqshbandiya ta'limotida komil inson muammolari, xadisi sharifda axloqiy qarashlar.

0 ‘rta asrlarda Arab va Ajam mamlakatlarida islom dini tez yoyildi. Islomning Markaziy Osiyoga kirib kelishi ulkan ijobiy hodisa bo‘ldi. Chunki musulmonchilikning muqaddas e’tiqodiy kitobi «Qur’on» awalgi muqaddas kitoblarga nisbatan- mukammal va nisbatan «zaminiy» edi. Islom yahudochilik va n&sroniylikdan o'zining, ta’bir joiz bo Isa, demokratik jihatlari bilan ajralib turardi: har bir musulmon «Qur on»ni tan olishi barobarida Alloh nozil qilgan yana uch kitobni (Tavrot, Zabur va Injilni) inkor etishi mumkin emas. Shunday qilib, «Qur’on» insoniy muammolarni hal etishda miqyosiylik tabiatiga ega edi. Qur’oni karim. Qur’on uch ildizdan bahra olgan abadiy yashil daraxtga o‘xshaydi. Uning birinchi ildizi — tavhid, ikkinchi ildizi — axloq, uchinchisi - ilm. Har bir muslim va muslima Allohning yakka- yagonaligiga, sherigi yo‘qligiga shak keltirmasligi, yuksak axloq egasi boMishi va doimo, um rbo'yi ilm olishga intilishi kerak. Demak, har bir musulmon uchun e’tiqod, axloq va tafakkur hamma narsadan ustuvor m a’naviy hodisalardir. Shu sababli Qur’oni karimda tavhidga da vat qatorida «axloq» va «ilm» so'zlari eng ko‘p qayd etilgan ilohiy kalomlardir. Qur’oni karimdagi bosh g‘oya Alloh o‘z bandalarining komillikka erishuvi bilan bog‘liq. Zotan, Alloh insonni komil bo‘la olish imkoniyatlari bilan birga yaratgan. Bu imkoniyatlardan biri tavhiddir. Zero, Xudodan boshqa hech kimni Xudo darajasiga ko‘tarmaslik, undan boshqa hech kimga sajda qilmaslik kabi tavhidiy tamoyillar, Alloh ato etgan erkinlikni yo‘qotmasligi uchun insonga berilgan eng ulug‘ imkoniyatdir. Insonning o‘z qavmdoshidan «dohiy» — ulug‘ rahbar yasashi, unga cheksiz e’tiqod qo‘yishi, Xudodan emas, undan qo‘rqishi, Xudoning emas, uning nomini tinimsiz zikr etishi, unga sig‘inishi, hammasi erkinlikdan qochishdir. Jamiyat a’zolarining erkinlikdan qochishi, o‘z taqdiri uchun mas’ullikni rahbarga — «dohiy»ga yuklab qo‘yishi doimo jamiyat uchun qimmatga tushadi: jamiyat a’zolari mavhum «xalq» tushunchasiga aylanadi, ular shaxs bo‘lish huquqidan mahrum bo‘lib qoladilar. Faqat birgina shaxs — rahbar shaxsi, «dohiy» shaxsi tan olinadi va u shaxsga sig‘inish ro‘y beradi