1. Dunyoqarash subyektiv voqe’likni baholovchi qarorlar to‘plamidir. Atrof-olamni anglashga harakat qilish natijasi o‘laroq kelib chiqadi. Dunyoqarash diniy, falsafiy, ilmiy bo‘lishi mumkin. Dunyoqarash

 Virtual borliq tushunchasi. Virtual borliq - inson real borliqda harakat qil
ayotgani illyuziyasini 
kom‘yuterda yaratish imkonini beruvchi interfaol texnologiya
.
24.
Insonni butun insoniyat yaratgan moddiy va ma’naviy boyliklar bilan bog‘lab turadigan, 
uning ongi va kundalik amaliy faoliyatiga ruhiy-ma’naviy ozuqa beradigan qudrat tarixiy 
xotiradir»1. 
Shuningdek
, adabiyotlarda «tarixiy ong ijtimoiy xotiraning tarkibiy qismi, uning 
elementlaridan biridir»2, degan fikr ham mavjud. Tajribadan ko‘rinishicha, «tarixiy ong» 
tushunchasi o‘z mazmuniga ko‘ra, «ijtimoiy xotira» tushunchasi bilan qiyoslaganda, unga 
nisbatan ancha keng tushunchadir, chunki yuqorida aytib o‘tganimizdek, «xotira» tushunchasi 
o‘zaro cham-barchas bog‘liq bo‘lgan va birgalikda tizim sifatidagi «ong»ni tarkib toptiradigan 
o‘zaro bog‘langan ko‘plab elementlardan, shu jumladan xotiradan ham iborat bo‘lgan ancha 
kengroq bo‘lgan «ong» tushunchasining muhim, hatto markaziy elementi hisoblanadi3. Bunda 
ong tizimidagi xotira — «kechinmalar onidan so‘ng idrok etish va tasavvur etishni saqlab qolish 
qobiliyati; xotira (obrazli ifodalaganda) saqlovxonani ham bildiradi»
[4]
. Tarixiy xotira selektiv 
xususiyatga egaligi tufayli ularni (tarixiy ong elementlarini) saralay oladi, bir tizimga solishga 
xizmat qiladi» yoki «tarixiy xotirada san’at, urf-odat, marosimlar bilan bog‘liq axborotlar 
saralangan tarzda jamlanadi va sakdanadi»
[4]
Tarixiy ong, uning o‘zagi tarixiy xotira milliy 
g‘oyaninig tarixiy va zamonaviy ildizlaridan biridir. Mustakillik na faqat milliy g‘oyaninig 
maqsad-mohiyatini anglashga, balki uning tarixiy ildizlari, jumladan 
tarixiy ong
, tarixiy xotirani 
o‘rganishga imkon yaratdi. «Mustakillik yillarida o‘zligimizni anglash, tarixiy – milliy 

---

qadriyatlarimizni tiklash borasida nimaiki ish qilayotgan bo‘lsak, ularning barchasini yagona 
maqsad- ko‘p millatli xalqimizni birlashtirish uchun qilmoqdamiz»1 . Xalk, mamlakat kelajagi 
tarixiy ongining teranligi, tarixiy xotiraning uyg‘oqligi, tarixdan xulosa va saboqlar chiqarish 
bilan bog‘lik. «Biz buyuk davlat qurishni o‘z oldimizga maqsad qilib qo‘ygan ekanmiz 
buning 
uchun zamonaviy siyosiy
, iqtisodiy, ilmiy – texnikaviy, ma’naviy imkonlarimiz bilan bir qatorda 
tarixiy asosimiz ham bor»2. Tarixiy ong va tarixiy xotira inson, jamiyat ma’naviyatining 
ajralmas qismi bo‘lib, u qanchalik boy mazmunli bo‘lsa, insonda o‘tmishdan faxrlanish tuygusini 
uyg‘otadi, xalqni uyushtiradi, uni tarixdan saboq chiqarib, ulug‘vor, bunyodkor ishlarni 
bajarishga chorlaydi. Shuning uchun ham tarixiy ong va tarixiy xotira, milliy g‘oyaninig ham 
tarixiy, ham zamonaviy asoslaridan biri hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom 
Karimovning milliy g‘oyaning tarixiy ildizlarini o‘rganishda dasturilamal bo‘lib xizmat qiluvchi 
asarlaridan biri - «Tarixiy xotirasiz kelajak yuk» asarida ana shunday umumnazariy va 
umumamaliy xulosalar chikarilgan. 
25.
XIX asr oxiriga qadar belgi nazariyasi bilan asosan faylasuflar shug`ullandilar. Faqat XIX
asr oxiridan boshlab bu masala ruxshunoslarning ham diqqatini jalb qildi. Belgi haqidagi
falsafiy nazariya o`zining uzoq tarixiga 
ega. Qadimgi ellinlar narsaning mohiyati va ularning nomlanishi yuzasidan ilmiy ba
xslaridayoq yashirin holda belgi tushunchasiga asoslangan 
edilar. Faylasuflar ta`sirida XIX asrdan boshlab tilning umumiy nazariyasiga bag`is
hlangan deyarli barcha lingvistik asarlarda so`z ikki tomonlama haraktsrga ega bo`lgan 
belgi sifatida talqin qilina boshlanadi. V.
Gumbol’dt,
A.SHleyxer, 
SHteyntal’,
L. Br
eal, A. Meye, F. Fortunatov, I. A. Boduen de Kurtene, N. Krutlevskiy asarlarida
so`zga belgi nuqtai nazaridan yondashiladi. Lekin F. de Sossyur tilning belgili tab
iatini aniQ 
ravshan yoritib beradi. Xatto belgi nazariyasi bilan shug`ullanuvchi alohida fan 
–
se
miologiya fani mavjud bo`lishini va lingvistika ham semiologiya tarkibiga kirishi lozimligi
ni ta`kidladi. Bir tomondan, strukturalizmning muvaffaqiyatli, ikkinchi tomondan, semio
tika fanining rivojlanishi tufayli, 50-
yillardan boshlab belgi muammosiga qiziqish yanada ortdi. Lingvistik muammolarii se
miotik aspektda o`rganish lingvistikaning o`zining
ham o`rnini o`zgarishiga olib keldi. U ham "inson bilimlari" sistemasida markaziy
o`rin oluvchi fanga aylandi. Hozirgi kunda belgining turli aspektlarini hisobga oluvc
hi turli ta`riflari mavjud. Uning hamma qirralarini hisobga olgan holda YU. S. Maslov s
hunday ta`rif beradi: "Belgi - bu idrok qilanadigan narsa bo`lib, idrok qiluvchiga
o`zi xaqida va ushbu belgadan tashqarida bo`lgan boshqa narsa haqida ma`lum
ot beruvchi vositadir". Belgini aniqlashda, uning ikki xususiyati ko`rsatiladi: Belgini
ng birinchi belgisi idrok qilinishdir. Demak, u idrok qilinishi uchun ma`lum moddiy asos
ga ega bo`lishi kerak. Belgining moddiy asosi turlicha bo`lishi mumkin; tovush (a
kustik), qo`rish (optik), maza (gustator) va boshqalar. Belgining ikkinchi xususiyati o`
zi haqida va boshqa ob`ekt haqida ma`lumot berishdir. Anglashiladiki, har qanda
y belgida o`zaro ma`lum munosabatda bo`lgan ikki ob`ekt mavjud bo`ladi, Ob`
ektlar o`rtasidagi munosabat ikki xil: sabab-
natijali munosabat va shartli munosabat.
26.
Xitoy - mamlakat 
qadimgi tarix
, madaniyat, falsafa; Miloddan avvalgi ikkinchi ming 
yilliklar o'rtalarida. Shan-Yin shtatida (17-9 asrlargacha) qul bo'lgan iqtisodiyot mavjud. 
Qoronlar faoliyati chorvachilik va qishloq xo'jaligida qo'llanilgan. Miloddan avvalgi IX asrda 
Urush natijasida Shan Yin davlati Zhou qabilasi tomonidan mag'lubiyatga uchradi, bu esa 

---

uning sulolasi miloddan avvalgi 3 asrgacha bo'lgan. Shan Yin davrida va jonilar sulolasi 
mavjudligining dastlabki davrida diniy va mifologik dunyoqarash diniy va afsonaviy 
dunyoqarash edi. Bu 
farqlovchi xususiyatlar
 Xitoylik afsonalar ularda harakat qilayotgan 
xudolar va ruhlarning ziyoratgohi edi. Ularning ko'plab xitoyliklari hayvonlar, qushlar va 
baliqlar bilan aniq o'xshashlik edi. Konfutsiy odamni o'zini qadrlashi deb hisoblab, 
mukammal odamning ideasini bildirdi. U odamning obodonlashtirish dasturini yaratdi: 
Ladaning ma'naviy rivojlangan shaxsiyatiga kosmosga erishish uchun. Dunyoda er butun 
jamiyat uchun axloq idealining manbai. U uyg'unlik hissiga xosdir. Va tabiiy ritmda yashash 
uchun organik sovg'a. U yurakning ichki ishining va tashqi xulq-atvorining birligi. Sage tabiiy 
ravishda harakat qiladi, chunki tug'ilish natijasida oltin o'rtaga muvofiqlik qoidalariga bog'liq. 
Uning tayinlanishi jamiyatni kosmosda hukmronlik qilish, uning yashashini tartibga solish va 
himoya qilish qonunlariga xilof ravishda o'zgartirish. Beshta "konstant" konfutsiy uchun: 
marosim, insoniyat, qarz - adolat, bilim va ishonch. Ritivalda u osmon va er o'rtasidagi 
"asos va eng ko'p" sifatida harakatlanadigan, bu har bir kishiga, jamiyat, davlatning cheksiz 
kosmik jamoasining cheksiz ierarxiyasida kirishga imkon beradigan "asos va eng ko'p" 
sifatida harakat qiladi. Shu bilan birga, Konfutsiyning oilaviy axloq qoidalari davlat sohasiga 
ko'chib o'tdi. Ierarxiyaning asosi, ular bilim, mukammallik printsipi, madaniyatga kirish 
darajasiga kiritildi. Pritalning ichki mohiyatini tashqi marosimlar va marosimlar orqali 
yaratilgan chorak hissi, uyg'unlik vagonining qadriyatlarini hamma uchun qulay darajada 
olib, ularni fazilatlar bilan tanishtirdia 
Qadimgi Hindiston
Bundan tashqari, hindistonlik 
madaniyatining matnlari hali ham to'liq shifrilanmagan 2500-1700 yillarda, qadimgi hind 
jamiyatining hayoti to'g'risidagi birinchi ma'lumot manbai - bu vidik adabiyot deb ataladi. 
Miloddan avvalgi 1 ming o'rtada. Qadimgi Hind jamiyatida katta o'zgarishlar boshlanadi. 
Qishloq xo'jaligi va hunarmandchilik mahsulotlari, savdo, savdo, sotish, mol-mulk farqlarini 
chuqurlashtirish, to'g'ridan-to'g'ri ishlab chiqaruvchilarning o'zgaruvchanligi o'zgarmoqda. 
Asta-sekin monarxiyaning kuchini kuchaytiradi, bu pasayish kerak va uning qabila organlari 
instituti ta'sirini yo'qotadi. Birinchi yirik davlat tuzilmalari yuzaga keladi. Miloddan avvalgi IX 
asrda e. Yagona monarxiya doirasida Ashoki boshqaruvi ostida deyarli barcha Hindiston 
birlashtirildi. 
27.