|
2. O‘RIB-YIG‘IB OLINGAN DONNI QAYTA ISHLASH
Yig‘ib olingan donga ishlov berish donni tozalash va saralash, quritish, saqlash, ortish-bo‘shatish hamda tashish ishlarini o‘z ichiga oladi.
Hosilni donli qismida asosiy ekin donidan tashqari, begona o‘simliklarni urug‘lari, urib tushirilgan boshoqlar, poxol uzuqlari, somon, boshqa madaniy ekinlarning urug‘lari, maydalangan don bo‘ladi.
Bu aralashmalar urug‘lik materiallarining ham, oziqabop donning ham sifatini yomonlashtiradi, uni saqlashni qiyinlashtiradi, ko‘p hollarda begona o‘tlar urug‘lari, poya bo‘laklari va boshqa qismlarining namligi madaniy ekinlar namligidan 30-35% yuqori bo‘ladi. Urug‘lik materiallarini o‘z vaqtida va to‘liq tozalamaslik uning namligi ortishiga, o‘z-o‘zidan yonib ketishiga, mog‘or bosishiga, muzlashiga olib keladi, urug‘ni ekish va iste’mol qilish sifatlarini pasaytiradi.
Saralash vaqtida vazifasiga qarab donni navlarga, ya’ni ekiladigan, yanchiladigan, qayta ishlab krupa olinadigan navlarga ajaratish kerak. Urug‘ yirik va og‘ir bo‘lsa, hosil mo‘l hamda barqaror bo‘ladi. Bunday urug‘ yaxshi unuvchan, urug‘dan ko‘kargan ekinlar esa iqlim va tuproqni noqulay sharoitlariga, kasalliklar, zararkunandalarga chidamliroq bo‘ladi.
Mamlakatimiz sanoati ish unumi 5, 10, 20 30—40 t/soat bo‘lgan statsionar don tozalash-quritish punkti agregati qurish uchun mashina hamda jihozlar kompleksini ishlab chiqaradi. ÇAÂ-20A, AÇÑ-30M, ÇAÂ-40 don tozalash agregatlari, KÇÑ10Ø, KÇÑ-20Á va KÇÑ-40 don tozalash-quritish komlekslari eng ko‘p tarqalgan.
Bu punktlar kombaynlardan keltirilgan donli aralashmaga potok usulida ishlov berishiga, oziqabop don va urug‘lik materiallarini ikkinchi marta tozalashga mo‘ljallangan. Punktlar maxsus berk xonalarga joylashtiriladi. Ularga doimiy biriktirilgan xodim xizmat ko‘rsatadi. Mehnat to‘g‘ri tashkil qilinganda punktlarda butun sutka davomida donli aralashmaga ishlov berish, ish unumini oshirish, tannarxini donli aralashmaga ochiq õirmonlarda ishlov berishga qaraganda 1,5—2 marta kamaytirish mumkin.
Kombaynlardan keltirilgan don xirmonda ish unumi 20 t/ soat bo‘lgan o‘ziyurar ÂÏ-20A aralashma tozalagichi bilan tozalanadi.
Donni ikkinchi marta tozalash va uni ekiladigan hamda oziqabop navlarga ajratish ish unumi 4 t/soat bo‘lgan o‘ziyurar CM-4 urug‘ tozalash mashinasi bilan bajariladi.
Yog‘ olinadigan ekinlar, dukkakli don ekinlari, o‘tlar va boshqa texnika ekinlarining urug‘lari universal OÂA-1,0 urug‘ tozalash mashinasi, CÌØ-0,4 magnit bilan urug‘ tozalash mashinasi, ÏÑÑ-2,5 pnevmatik saralash stoli yordamida tozalanadi va saralanadi.
Ish unumi, mos ravishda, 100 va 60 t/soat bo‘lgan ÇÏÑ100, ÇM-60 don yuklagichlari yordamida don transport vositalariga ortiladi, xirmonlarda qayta shopiriladi va uyumlanadi.
Donni quritish uchun sanoatimizda ikki tiðdagi: ÑÇØ-8,0; ÑÇØ-16P shaxtali don quritgichlari va barabanli statsionar ÑÇÑÁ-4,0; ÑÇÑÁ-8,0 hamda ko‘chma ÑÇÏÁ-2,5 don quritgichlari ishlab chiqariladi. Quritgichlar markalaridagi raqamlar oziqabop don va bug‘doy namligini 20 dan 14% gacha kamaytirib quritishdagi bir soatlik ish unumini bildiradi.
Shirkat va fermer xo‘jaliklarida don va dukkakli don ekinlari urug‘larini vaqtincha konservatsiya qilishda va sovuq havo bilan yoki elektr kaloriferda isitilgan havo bilan yaxshi sifatli qilib quritishda shamollatiladigan ÁÂ-12,5 hamda ÁÂ-25 bunkerlaridan foydalaniladi. Markalardagi raqamlar bug‘doy bunkerining tonnada ifodalangan sig‘imini bildiradi.
Yig‘ib olingan donga ishlov berishga qo‘yiladigan agrotexnik talablar donning madaniyligiga, uning bundan keyin qanday maqsadda ishlatilishiga boqliq. Donni urug‘ uchun tayyorlashda urug‘larning tozaligi 98—99%, unuvchanligi 90—95%, buzilgan yoki yalang‘ochlangan urug‘lar miqdori 0,5—1,0%, urug‘larnig namligi rayonga qarab 14—17% bo‘lishi kerak. Oziqabop donni tayyorlashda begona aralashmalar miqdori bug‘doy va javdarda 5% dan, sholida 10% dan, boshqa don ekinlaridan 8% dan oshmasligi zarur. Donning namligi 16—19% dan oshmasligi lozim. Urug‘lik va oziqabop donning hidi va rangi normal bo‘lishi kerak.
Donni omborda saqlashda zararkunandalardan himoya qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
