1. Dj. Xiksning daromad xaqidagi ta’limoti. Nominal va real daromad

Yalpi  milliy  daromad  ko‘rsatkichi  makroiqtisodiy  statistikaning  asosiy 

ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lib hisoblanadi 

Yalpi  milliy  daromad  (YaMD)  bu  barcha  rezidentlarning  birlamchi 

daromadlari  va  jamg‘armaning  yig‘indisidir.  U  ishlab  chiqaruvchi  va  xizmat 

ko‘rsatuvchilarning barcha daromadlari ko‘rinishidabo‘ladi.YaMD 

 

miqdoran YaIMga yaqin turadi. Ammo «daromad» so‘zi bu ko‘rsatkichning ishlab 

chiqarish  bosqichida  qo‘shilgan  qiymat  ko‘rinishida  emas,  balki  aynan  taqsimot 

bosqichida shakllanishini ifodalaydi. 

Aytish  lozimki,  ba’zi  hollarda  ayrim  adabiyotlarda  YaIM  va  YaMD 

ko‘rsatkichlari  aralashtirib  yuboriladi.  Ammo  MHTning  bu  ikki  markaziy 

ko‘rsatkichlari  bir-biridan  ham  sifat,  ham  miqdor  tomonidan  farq  qiladi.  Sifat 

jihatidan  printsipal  farq  shundan  iboratki,  YaIM  shu  mamlakat  rezidentlarining 

ma’lum  davrda  ishlab  chiqarilgan  tovar  va  xizmatlar  oqimini  hisoblaydi,  milliy 

daromad  esa  -  shu  mamlakat  rezidentlari  olgan  birlamchi  daromadlar  oqimini 

ifodalaydi. Miqdor tomonidan milliy daromad YaIMdan xorijdan olingan birlamchi 

daromadlar qoldig‘iga farq qiladi. Birlamchi daromadlarga mehnat xaqqi, mulkdan 

olingan  daromad,  foizlar,  devidentlar,  bevosita  xorij  investitsiyalaridan  olingan 

daromadlarni  reinvestitsiya  qilishlar  kiradi.  Qoida  bo‘yicha,  rivojlangan 

mamlakatlarda  yalpi  milliy  daromad  hajmi,  yalpi  ichki  mahsulot  hajmidan  katta 

bo‘ladi, bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan mamlakatlarda esa, aksincha, YaIM milliy 

daromaddan  katta  bo‘ladi.  Aytish  mumkinki,  xozirgi  vaqtda  O‘zbekiston  milliy 

daromadi hajmi MDH mamlakatlaridagi kabi YaIM hajmidan kichik bo‘ladi. 

Agar milliy daromadga xorijdan olingan joriy transfertlar qoldig‘i qo‘shilsa, 

---

6 

 

MHTning yana bir muhim ko‘rsatkichi - ixtiyordagi milliy daromad ko‘rsatkichini 

olish mumkin. U ham yalpi va sof asoslarda hisoblanishi mumkin. Ixtiyordagi milliy 

daromad ikki qismga: milliy oxirgi iste’mol va milliy jamlashga bo‘linadi. 

Daromadlar xaqida ma’lumotlarni tahlil qilishning yana bir muhim yo‘nalishi, 

daromadlar  tarkibini  turlari  bo‘yicha  o‘rganish  hisoblanadi:  bandlilikdan  olingan 

daromad,  tadbirkorlikdan  olingan  daromad,  mulkdan  olingan  daromad  (renta, 

foizlar, devidentlar va boshqalar). Ma’lum davr orasida daromadlar tarkibida yuz 

bergan  o‘zgarishlar,  yuz  berayotgan  jarayonlarni  iqtisodiyotni  tashkil  etishdagi 

o‘zgarishlarni ifodalaydi. Masalan, O‘zbekiston daromadlari tarkibida keyingi bir 

necha  yillar  davomida  yuz  bergan  o‘zgarishlar,  yonlanma  mehnatdan  olingan 

daromad  kamayib,  tadbirkorlikdan  va  mulkdan  olingan  daromad  ortganini 

ko‘rsatmoqda.  Bu  ma’lumotlar  rejali  iqtisodiyotdan  bozor  iqtisodiyotiga 

o‘tilayotganini ko‘rsatadi. SHuning bilan birga MHTda qayd etiladigan daromadlar 

aholi  ayrim  guruhlari  orasida  notekis  taqisimlanish  jarayonini  tahlil  qilish  uchun 

etarli  emas.  Aholi  daromadlarini  chuqur  o‘rganish  uchun,  o‘tkazilgan  tanlama 

kuzatish materiallari va uy xo‘jaligi bydjetlari ma’lumotlari to‘g‘ri keladi. SHunday 

kuzatishlar  natijasida  olingan  materiallarni  qayta  ishlash,  daromadlarni  notekis 

taqismlanishini o‘rganish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.