1. Dialektologiya fani haqida umumiy ma’lumot

Download 0,59 Mb. bet 4/18 Sana 26.06.2022 Hajmi 0,59 Mb. #705767

Bog'liq
Dialektologiya#039;ruza-1.2022

Quyi ko‘tarilish	ә						aɔ

Demak, unlilarning turli variantlarini berish uchun transkripsiyada 15 ta belgi olingan. Bu belgilar orqali o‘zbek dialekt va shevalarida uchraydigan unli fonemalarni ifodalash mumkin.

2. Unli tovushlarda qo‘llaniladigan transkripsion belgilar. Lotin grafikasi asosilagi xalqaro fonetik transkripsiya ham ishlatiladi. a, ä ү, (ы) i (i) o, ő, i, ü, e kabi.
Unli tovushlar barcha tillarda ham ko‘p qirrali bo‘lib, u o‘zbek shevalarida ayniqsa fiziologik jihatdan rang-barangdir. Unlilarni ifodalashda quyidagi belgilardan foydalaniladi:
a – umumturkiy orqa qator, singarmonizmni saqlagan barcha o‘zbek dialekt va shevalariga xos unli, singarmonizmni yo‘qotgan shevalarda esa turli o‘zgaliklarga ega. Baynalminal so‘zlarda rus tilidagi a tovushiga mos keladi.
ә – aksariyat turkiy tillarda mavjud, old qator, quyi-keng, lablanmagan a unlisi. Barcha o‘zbek shevalarida qo‘llanadi.
ɔ – orqa qator, quyi-keng, qisman lablangan. SHahar va shahar tipidagi shevalarda keng qo‘llanadi.
e – old qator, o‘rta keng, lablanmagan, barcha o‘zbek shevalarida qo‘llanadi.
e – oldingi qator, lablanmagan ochiq e unlisi; bu tovush akustik jihatdan e ga yaqin bo‘lsa-da, uning ochiq varianti emas. Bu tovush ba’zan ruscha (etot so‘zidagi kabi) e ga mos keladi, masalan, qipchoq shevalarida: ekә viyәm, echki kabi.
є – oldingi qator, lablanmagane unlisining ochiq varianti; akustik jihatdan ә va e o‘rtasidagi tovush, masalan, Iqon.kel, Xorazm. gel, Namang. n’mєs’, bєlыg‘ kabi.
o– odatdagi orqa qator, lablangan turkiy o unlisi. Masalan, qipchoq, som, qolыnы, qoy// adabiy orfografik, so‘m, qo‘lini, qo‘y.

Download 0,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: