1-dars. Sintaksis haqida umumiy tushuncha

Solishtiring: Ahmad keldi. Ahmad – ega. Kesim bilan grammatik bog‘langan. Ahmad, keldi. Ahmad – undalma. Kimningdir kelganligi Ahmadga aytilyapti, kesim bilan grammatik bog‘lanmaydi. Undash ohangi bilan talaffuz qilinadi.

Undalmalar yig‘iq, yoyiq; uyushgan, uyushmagan; takrorlangan, takrorlanmagan bo‘lishi mumkin.

• Undalmalar yig‘iq, yoyiq; uyushgan, uyushmagan; takrorlangan, takrorlanmagan bo‘lishi mumkin.

@uzbek_tilim

Yig‘iq va yoyiq undalma

Bir so‘z bilan ifodalangan undalma yig‘iq undalma deyiladi: So‘zla, ko‘zgujon, haqiqatni et bayon.

O‘ziga qarashli aniqlovchisi, izohlovchisi bor, uyushib kelgan yoki takrorlangan, shuningdek, undov so‘z bilan qo‘llangan undalma yoyiq undalma deyiladi. Misollar:

• 1. Yasha, ey Vatanim, buncha go‘zalsan!
• 2. Muhtaram Umidaxon, sizni tug‘ilgan kuningiz bilan chin yurakdan tabriklayman.
• 3. Jahonga yuz tutgan O‘zbekistonim, sening har bir yutug‘ing – mening yutug‘imdir.
• 4. Ona yurtim mustaqil O‘zbekiston! Yigirma besh yillik to‘ying muborak!

@uzbek_tilim

Uyushgan undalmalar

• Undalmalar bir necha shaxs yoki predmetga qaratilgan bo‘lsa, uyushib kelishi mumkin: Aziz buvijon va bobojon, men sizlarni sog‘indim. O‘g‘illarim va qizlarim, boshingiz toshdan bo‘lsin!

@uzbek_tilim

Takrorlangan undalmalar

• Undalmalar takror holda kelishi mumkin. Bu hol kuchli his-hayajon bilan ifodalanganda, undalmaga alohida ahamiyat berilganda ro‘y beradi. Undalma takrorlanganda aynan qaytarilishi, aniqlovchi bilan birikib kelishi yoki undalmaning o‘rnini mazmunan bosuvchi boshqa so‘z bilan almashib, qaytarilishi mumkin:
• O‘-o‘, boylik, boylik! Mening uyimga sen kiradigan bo‘lsang-u, iymon ketadigan bo‘lsa, men senga o‘t qo‘yaman, o‘t. (I. Sulton) Seni unutolmas yuragim aslo, Ey O‘rta Osiyo, O‘rta Osiyo!!! (V. Inber)

@uzbek_tilim