1-dars. Sintaksis haqida umumiy tushuncha

6-mavzu. ESSE – IJODIY MATN

@uzbek_tilim

6.1-mashq. Esse matnini o‘qing.

@uzbek_tilim
Kunlarning birida Ozod akaga tegajoqlik qilib so‘radim:
– Tanqidchining obro‘si nima bilan o‘lchanadi?
– Bilasizmi, bu savolingizga Rasul Hamzatovning quyidagi so‘z lari bilan javob berish mumkin.
U shunday deydi:

6.1-mashq. Esse matnini o‘qing.

@uzbek_tilim
1. Yomonni har doim yomon deb, yaxshini har doim yaxshi deb ayt.
2. Pashshadan fil yasama, lekin fildan pashsha yasashni xayolingga ham keltirma.
3. Kitobda yo‘q narsa to‘g‘risida emas, unda bor narsa haqida gapir.
4. O‘z fikringni asoslash uchun Belin skiydan boshlab, hamma ulug‘
kishilardan hadeb misollar keltiraverma. Agar shu fikr haqiqatan seniki bo‘lsa, uni o‘zingning aqling bilan isbotla.
5. Ravshan fikrni ravshan va tushunarli til bilan insho qil. Noaniq gaplarni asti yozma.
6. Shamolning yo‘nalishini ko‘rsatib turadigan pirpirak bo‘lma.
Agar har bir tanqidchi ustoz aytgan mana shu fikrlarga amal qilganida
edi, tanqidchiligimiz yutuqlari yana ham ko‘paygan bo‘lardi.

6.1-mashq. Esse matnini o‘qing.

@uzbek_tilim
Ozod akaning maqolalarida „dovon“, „cho‘qqi“ iboralari tez-tez tilga olinadi. Ustoz bu so‘zlarni ramziy jihatdan ijodiy o‘sish, yuksalish ma’nolarida qo‘llaydi. Bir dovonga chiqqan odam ikkinchisini, undan balandrog‘ini oshib o‘tishni ko‘zlaydi. Tanqidchining o‘zi ham ijod dovonlari osha qutlug‘ niyatlar bilan yuksalib bordi.
(P. Shermuhamedov)

6.2-mashq.

@uzbek_tilim

Esseda muallifning shaxsiy munosabati qaysi o‘rinlarda yaqqol ifodalanganligini aniqlang. Matnga sarlavha toping.

@uzbek_tilim
Esse
ESSE (frans. essayi – tajriba, mashq; xomaki narsa) – adabiy, falsafiy, ijtimoiy, publitsistik va boshqa mavzularda yozilgan, muammolar tizimli, ilmiy tarzda emas, balki erkin shaklda talqin qilinadigan nasriy asar.
@uzbek_tilim
Esse
Esse ifoda maqsadida biror muammoni qo‘yishiga ko‘ra ilmiy, uni ifodalash jihatidan badiiy uslubga xos. Zero, badiiy asarda, odatda, muammo
qo‘yilmaydi, ilmiy asarda esa ta’sirchan ifodalardan foydalanish me’yor
hisoblanmaydi.

6.6-mashq.

@uzbek_tilim

Essening asosiy xususiyatlarini tartib raqami bilan ajratgan holda yozib chiqing. Tinish belgilarining qo‘llanishiga e’tibor qarating.

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

@uzbek_tilim

• 1. Esseni murakkab janr deyish mumkin. Nega?
• 2. Esseni nega to‘laqonli ilmiy asar deb bo‘lmaydi?
• 3. „Ertalabgi xayollar“ xayoli“ badiasidan parchani o‘qing. Matnning mavzusi xususida munosabatingizni bildiring.

Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar

@uzbek_tilim

• 6.1-topshiriq. Kichik esse yozing.

Bajarish tartibi:

@uzbek_tilim

• 1) yozishga arziydigan voqea yoki hodisani toping;
• 2) muhim jihatlarini eslang, dalillarni aniqlang;
• 3) hodisa ro‘y bergan vaqt, joyni ko‘rsating; qatnashchilarni qayd eting;
• 4) voqelikka munosabatingizni aniqlab oling;
• 5) tasvirlar ekansiz, voqeaga munosabatingizni ifodalashga e’tiborli bo‘ling.

6.2-topshiriq. Esse tanlovida badiiy o‘qishga tayyorlaning.

@uzbek_tilim

• 6.2-topshiriq. Esse tanlovida badiiy o‘qishga tayyorlaning.

Foydalanilgan adabiyot:

@uzbek_tilim

Ona tili. 2-qism. [Matn]: darslik/ Baxtiyor Mengliyev, Sharofat Toshmirzayeva, Saodat Atoyeva, Saida Majidova, Dilfuza Mannopova. – Toshkent: „O‘qituvchi“ NMIU, 2020