1-dars. Mavzu: atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarda joylashuvi. Darsning maqsadi: Ta’limiy

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

Muvozanatga doir masalalarni yechishda, dastlabki moddalar miqdorini aniqlash uchun:

S Reaksiyani tenglashtirib, barcha moddalar oldidagi koeffitsiyentlarni tanlash;

S Hosil bo‘lgan moddalarning muvozanat konsentratsiyasidan foydalanib koeffitsiyentlar orqali sarflangan moddalar miqdorini aniqlash;

S Sarflangan va muvozanat konsentratsiyalarini qo‘shish bilan dastlabki moddalar konsentratsiyasini aniqlash;

S Dastlabki moddalarning molyar konsentratsiyasidan foydalanib n = Cm^V tenglama yordamida ularning miqdorini aniqlash lozim.

Yuqorida aytilgan amallarga rioya qilgan holda kimyoviy muvozanatga doir masalalarni yechishga harakat qilamiz.

1. 
   masala. HCl + О2 = CI2 + Н2О reaksiya hajmi 8 litr bo‘lgan idishda olib borildi. Kimyoviy muvozanat qaror topganda moddalar konsentratsiyalari [HCl]=0,7, [02]=0,6 va [Н20]=0,4 mol/l ni tashkil qildi. Boshlang’ich moddalar miqdorini (mol) aniqlang.
   

А) 0,8; 0,2; В) 12; 6,4; С) 1,5; 0,8; D) 6,4; 1,6.

S Reaksiyani tenglashtiramiz, buning uchun xlorid kislota oldiga 4, xlor va suv molekulalarining oldiga 2 koeffitsiyentlar qo‘yiladi. 4HCl + O₂ ► 2Cl₂ + 2H₂O

S Demak, reaksiya tenglamasi asosida 0,4 mol/litr suv hosil bo‘lganda

1. 
   8 mol/litr xlorid kislota va 0,2 mol/litr kislorod sarflanar ekan.
   

Demak, bu testda muqobil javoblardagi

1. 
   0,8; 0,2 - sarflangan moddalar konsentratsiyalari (mol/l),
   
2. 
   12; 6,4 - dastlabki moddalar miqdorlari (mol),
   
3. 
   1,5; 0,8 - dastlabki moddalarning konsentratsiyalari (mol/l),
   
4. 
   6,4; 1,6 - sarflangan moddalarning miqdorlari (mol/l).
   

Javob:B

2. 
   masala. SO2 + NO2 = SO3 + NO reaksiyada SO2 va NO2 ning dastlabki konsentratsiyasi 6 va 7 mol/litr bo‘lsa, SO2 ning muvozanat konsentratsiyasini (mol/litr) hisoblang (Км=1).
   

А) 8,73; В) 2,77; С) 3,27; D) 10,77.

Reaksiya tenglamasidagi koeffitsiyentlar teng bo‘lganligi uchun sarflangan modda miqdori hosil bo‘lgan modda miqdoriga teng bo‘ladi. Demak, SO2 va NO2 larning dastlabki konsentratsiyalari 6 va 7 mol/litr bo‘lsa, muvoza­nat konsentratsiyasi tegishli tartibda 6-х va 7-х bo‘ladi.Muvozanat konstan­tasi birga teng bo‘lgani uchun tenglamaning ikkala tomonini tenglashtiramiz.

S°2 + N°2 SO3 + NO

6 - x7 - x x x

(6-x)(7-x) = x² 42 - 6x - 7x + x² = x² x = 3,23

Demak,S°2 ning muvozanat konsentratsiyasi 6-x=6-3,23=2,77ga teng bo‘lsa, NO2 ning muvozanat konsentratsiyasi 7-x=7-3,23=3,77 ga teng bo‘ladi. Ushbu testning javobi В.

3. 
   masala. Xlorid kislotaning yonish reaksiyasida HCl + O2 ^ Cl2 + H2O; ma’lum vaqtdan so‘ng muvozanat qaror topdi. Muvozanat holatida (Km = 1) moddalarning konsentratsiyalari [HCl] = 1 mol/litr; [СЩ = 3 mol/litr va [H2O] = 3mol/litr bo‘lsa, kislorodning muvozanat holatidagi konsentratsiyasini aniqlang.
   

Masalaning yechimi: Birinchi navbatda reaksiyani tenglashtirib olamiz. Chunki koeffitsiyentlar muvozanat konstantasi uchun tuziladigan tengla- mada hisobga olinadi.

HCl + °2 ► Cl₂ + H₂O

4HCl + °2 ► 2Cl₂ + 2H₂O

Endi, muvozanat konstantasi (Km) 1 ga tengligiga asoslanib reaksiyaning o‘ng va chap tomonidagi moddalarni muvozanat holatidagi konsentrat- siyalarining ko‘paytmasi (tabiiyki konsentratsiyalar ko‘paytirilishdaa avval koeffitsiyentga teng bo‘lgan darajaga oshiriladi) teng deb hisoblaymiz. Va shu asosida konsentratsiyalari ma’lim moddalarning konsentratsiyalaridan, kislorod uchun esa “x” (chunki uning konsentratsiyasi noma’lum) dan foydalanib quyidagi tenglamani tuzib olamiz va uni yechamiz.

[HCl]⁴ • [O2] = [Cl2]² • [H2O]²

1⁴ • x = 3²-3² 1x = 9 *9 1x = 27 x = 27 : 1 = 27

Demak, kislorodning muvozanat holidagi konsentratsiyasi 27 mol/litr ga teng.

Javob: 27 mol//

4. 
   masala. Uglerod (II) oksid va vodoroddan metan sintez qilish reaksiyasida: CO + H2 ^ CH4 + H2O Barcha moddalarnig muvozanat konsentratsiyalari mos ravishda: [CO] = 0,9 mol/litr; [H2] = 0,7 mol/litr; [CH4] = 0,4 mol/litr; [H2O] = 0,4 mol/litr ga teng bo‘lsa, uglerod (II) oksidi va vodorodning reaksiyadan oldingi (dastlabki) konsentratsiyalarini (mol/litr) aniqlang.
   

VIII.Yangi mavzuni mustahkamlash: Klaster, aqliy hujum usulidan foydalanish.

IX.Uyga vazifa:

1. 
   NH3+02=H20+N2 reaksiyada kimyoviy muvozanat qaror topganda moddalar konsentratsiyalari [NH₃]=0,4; [О2]=0,65; [Н20]=0,3 mol/litr ni tashkil qiladi. Reaksiya hajmi 0,005 m³ bo‘lgan idishda olib borilgan bo‘lsa, dastlabki moddalar miqdorini (mol) hisoblang.
   

А) 0,6; 0,8; В) 1,0; 0,75; С) 3,0; 4,0; D) 0,2; 0,15.

2. 
   NH3(g)+Cl2(g)=N2(g)+HCl(g) reaksiya hajmi 0,009 m³ bo‘lgan idishda olib borildi. Kimyoviy muvozanat qaror topganda moddalar konsentratsiyalari [NH3]=0,4; [Cb]=0,2; [HCl]=0,6 mol/litr bo‘lsa, boshlang‘ich moddalar miqdorini (mol) hisoblang.
   

А) 0,2; 0,3; В) 0,6; 0,5; С) 5,4; 4,5; D) 1,8; 2,7.

3. 
   CH4(g)+H20(g)=C0(g)+H2(g) reaksiya hajmi 9 litr bo‘lgan idishda olib borildi. Kimyoviy muvozanat qaror topganda moddalar konsentratsiyalari [CH4]=0,5;
   

59-DARS Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini yarim reaksiya usuli bilan tenglashtirish