1-dars. Mavzu: atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarda joylashuvi. Darsning maqsadi: Ta’limiy

Dars turi: yangi bilim beruvchi

Dars usuli: an’anaviy

I Tashkiliy qism a) salomlashish b) davomadni aniqlash d) siyosiy daqiqa

II O’tgan mavzuni mustahkamlash

V Yangi mavzu bayoni

1. 
   masala: 20 ^o C da 200 g suvda 148 g CaCU eritilganda to‘yingan eritma hosil bo‘lsa, shu tuzning 20 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyentini aniqlang.
   

Masalaning yechimi:

200 g suvda 148 g CaCb erib to‘yingan eritma hosil bo‘1gan (eritilgan tuz miqdori shu tuzning eruvchanlik koeffitsiyentiga mos ravishda bo‘lgan).

Demak, 200 g suvda 148 g tuz erigan bo‘1sa, 100 g suvda (mod­daning eruvchanlik koeffitsiyenti 100 g suvga nisbatan hisoblanadi) erigan tuz miqdorini aniqlaymiz:

Erituvchi erigan modda To‘yingan eritma

200 g suv 148 g CaCl2 348 g eritma

Demak, 100 g suvda 74 g CaCb erib to‘yingan eritma hosil qilar ekan ya’ni CaCl2 ning 20^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 74 ga teng.

Javob: 74

2. 
   masala: NaNO3 ning 25 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 91,6 ga teng. Shu temperaturada 500 g suvga necha gramm NaNO3 qo‘shilsa, to‘yingan eritma hosil bo‘ladi?
   

Masalaning yechimi:

NaNO3 ning eruvchanligi (100 g erituvchida eng ko‘pi bilan erishi mumkin bo‘lgan tuz massasi) 91, 6 g ga teng ekan. To‘yingan eritma hosil qilish uchun 100 g suvga 91,6 g tuz qo‘shilishi ma’lum bo‘lsa, 500 g suvga qanday massadagi tuz qo‘shish kerakligini aniqlaymiz:

Erituvchi erigan modda To‘yingan eritma

100 g suv 91,6 g NaNO₃ 191,6 g eritma

Demak, 500 g suvda 458 g NaNO3 eriganda, 25 ^oC da to‘yingan eritma hosil qilish mumkin.

Javob: 458 g

3. 
   masala: Na2CO3 ning 80 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 45 ga teng. Shu haroratda to‘yingan eritma hosil qilish uchun 144 g Na2CO3 ni necha gramm suvda eritish kerak?
   

Masalaning yechimi:

Na₂CO3 ning eruvchanligi (100 g erituvchida eng ko‘pi bilan erishi mum­kin bo‘lgan tuz massasi) 45 g ga teng ekan. To‘yingan eritma hosil qilish uchun 45 g tuzni 100 g suvda eritish kerakligi ma’lum bo‘lsa, 144 g tuzni qancha miqdorda suvda eritishimiz kerakligini aniqlaymiz:

Erituvchi erigan modda To'yingan eritma

100 g suv 45 g Na₂CO₃ 145 g eritma

x g 144 g N2CO3

Demak, 144 g Na₂CO3 ni 320 g suvda eriganda, 80 ^oC da to‘yingan eritma hosil qilish mumkin.

Javob: 320 g

4. 
   masala: KClning 20 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 34 ga teng. 350 g suvda 70 g KCl eritildi. Shu eritmani to‘yintirish uchun yana necha gramm KCl qo‘shish kerak?
   

Masalaning yechimi:

KCl ning eruvchanligi (100 g erituvchida eng ko‘pi bilan erishi mumkin bo‘lgan tuz massasi) 34 g ga teng ekan. To‘yingan eritma hosil qilish uchun 100 g suvga 34 g tuz qo‘shilishi ma’lum bo‘lsa, 350 g suvga qancha miqdorda tuz qo‘shishimiz kerakligini aniqlaymiz: Demak, 20 ^oC 350 g suvda 119 g tuzni eritganda to‘yingan eritma hosil bo‘lishini bilib oldik. Dastlab 350 g suvda 70 g tuz eritilgan edi. Qo‘shi lishi kerak bo‘lgan tuz miqdori (119-70=49) 49 g ni tashkil etar ekan. Demak, shu haroratda eritmaga yana 49 g KCl qo‘shsak, to‘yinmagan eritma to‘yingan eritmaga aylanar ekan. Javob: 49 g

5. 
   masala: 100^oC dagi Ba(NO3)2 ning 336 g to‘yingan eritmasi 25 ^oC gacha sovitilsa, necha gramm tuz kristallanadi? S(25⁰) C=10,5; S(100⁰C) =34,4)
   

Masalaning yechimi:Nisbatan yuqori haroratda tuzni eritib, so‘ng uni past haroratgacha sovitilganda tuz molekulalari kristallanadi (cho‘kmaga tushadi). Chunki qattiq moddalar suvda erishiga (eruvchanligiga) harorat to‘g‘ri proporsional- dir, ya’ni harorat qanchalik yuqori bo‘lsa, ularning suvda eruvchanligi ham shuncha yuqori bo‘ladi. Aksincha harorat pasaytirilsa, eruvchanlik ham kamayadi va eritmada bo‘lgan tuzni bir qismi eritmadan ajralib, kristallanib cho‘kmaga tushadi. Ba(NO3)2 ning 100 ^oC dagi eruvchanligi 34,4 ga teng, ya’ni 100 g suvda 34,4 g tuz eriydi. To‘yingan eritma massasi (100+34,4=134,4) 134,4 ga teng bo‘ladi.

100 ^oC da tayyorlangan eritmani 25 ^oC gacha sovitilsa erivchanlik

5. 
   ga teng bo‘lib, eritmada erimay qolgan tuz cho‘kmaga tushadi. Dastlabki erigan tuz (34,4 g) miqdoridan, eritma sovitilgandan keyingi eritmada qolgan tuz massasi (10,5 g) ni ayirsak, cho‘kmaga tushgan tuz massasini topishimiz mumkin.
   

Demak, 100 ^oC da tayyorlangan 134,4 g to‘yingan eritmani 25 ^oC gacha sovitilganda 23,9 g cho‘kma hosil bo‘1ishi ma’lum bo‘1sa, 100^oC dagi 336 g to‘yingan eritmadan qancha miqdorda cho‘kma hosil bo‘1ishini aniqlaymiz: Demak, 336 g to‘yingan eritmani 100 ^oC dan 25 ^oC gacha sovitsak, 59,75 g Ba(NO3)2 cho‘kmaga tushar ekan. Javob: 59,75

VIII.Yangi mavzuni mustahkamlash: Klaster, aqliy hujum usulidan foydalanish.

1. 
   20 ^oC da 250 g suvda 220 g NaNO3 eritilganda to‘yingan eritma hosil bo‘1sa, shu tuzning 20^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyentini aniqlang.
   
2. 
   30 ^oC da 150 g suvda 55,5 g KC1 eritilganda to‘yingan eritma hosil bo‘1sa, shu tuzning 20 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyentini aniqlang.
   
3. 
   KC1 ning 20 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 34 ga teng. Shu haroratda 600 g suvga necha gramm KC1 qo‘shi1sa, to‘yingan eritma hosil
   

bo‘ladi?

4. 
   NaCl ning 80 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 38,4 ga teng. Shu haroratda 150 g suvga necha gramm NaCl qo‘shilsa, to‘yingan eritma hosil
   

bo‘ladi?

IX.Uyga vazifa:

5. 
   K2SO4 ning 40 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 64 ga teng. Shu haroratda to‘yingan eritma hosil qilish uchun 192 g K2SO4 ni necha gramm suvda eritish kerak?
   
6. 
   Na2SO4 ning 30 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 50 ga teng. Shu temperaturada to‘yingan eritma hosil qilish uchun 120 g Na2SO₄ ni necha gramm suvda eritish kerak?
   
7. 
   NH4C1ning 20 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 37 ga teng. 250 g suvda 50 g NH4CI eritildi. Shu eritmani to‘yintirish uchun yana necha gramm NH4CI qo‘shish kerak?
   

33-dars Mavzu:. Eritma konsentratsiyasi va uni ifodalash usullari. Foiz konsentratsiya