1 Bunda bola psixik holati va shaxsi xususiyatlarining ba`zi belgilarining ko’rinishini o’rganish maqsadida tadqiqot olib boriladi

1 Bunda bola psixik holati va shaxsi xususiyatlarining ba`zi belgilarining ko’rinishini o’rganish maqsadida tadqiqot olib boriladi. Tadqiqotda olingan ma`lumotlar yordamchi xarakterga ega bo’lib, bola xulq-atvorining haqiqiy kuzatilgan xususiyatlari, uning psixik funktsiyalari taraqqiyot darajasi bilan taqqoslashda foydalanadi. Masalan: darsda bola diqqatining barqaror emasligi, diqqatini bir joyga to’plashga qiynalishi, aqliy ish qobiliyatining pastligi, tez chalg`ishi va boshqalar bilan ajralib turadi. Ikkala holatda ham u yoki bu o’quvchi o’zlashtirishi va intizomining pasayishi tashqaridan sezilsada, psixodiagnostik tadqiqotlarda o’rganilayotgan o’zgarishlar manbalari, rivojlanishi va kelgusida qanday bo’lishi psixologik holat belgilari ham o’rganiladi.

1. Psixik taraqqiyot o’zgarishini o’rganish uchun zarur ma`lumotlarni to’plash. Agar «ko’ndalang kesim» metodlari orqali psixodiagnostik tadqiqot ma`lum bosqichda bola psixik taraqqiyoti darajasini, ya`ni psixik funktsiyalar rivojlanishining dolzarb zonasi aniqlanadigan bo’lsa, «uzunasiga kesim» (longitYud) psixodiagnostik tadqiqotlarda bola psixik hayoti taraqqiyoti xususiyatlari rivojlanishi, ya`ni ta`lim va tarbiya jarayonida o’ rganiladi.

2.O’yin va o’qish faoliyatida ko’p martalab o’tkazilgan eksperimental-psixologik tadqiqotlar bola shaxsini shakllanishi va rivojlanishida ma`lum faoliyatning ta`sir ko’rsatkichi bo’lishi mumkin. Bolada o’tkazilgan psixodiagnostik tadqiqotlar muhim prognostik ahamiyatga egadir, chunki qo’llanilgan turli metodlarning o’quv-tarbiyaviy ta`sirini hisobga olganda shaxs rivojlanishi istiqbollarini aniqlash imkoni yaratiladi.

3. Aqliy zaiflik darajasini, yoki boshdan kechirgan kasallik tufayli psixik kamchiliklarni aniqlashga qaratilgan psixodiagnostik tadqiqotlar mahsus yoki yordamchi maktabda o’qish haqida masala hal bo’layotganda tibbiy pedagogik xay`at (komissiya) tomonidan foydalanishi mumkin.

4. Bolalarda paydo bo’lgan etarlicha o’rganilmagan yangi psixik holatlarni tahlil qilish uchun ilmiy maqsadda psixologik tadqiqot o’tkazish. Vazifa bunday qo’yilganda tadqiqotchini qiziqtirgan masala bo’yicha katta guruhlarda tadqiqot o’tkaziladi. Bu erda olingan natijalarning statistik ishonchliligi muhim ahamiyat kasb etadi.

2 Ob’ektivlik prinsipi

u prinsipga ko‘ra, ob’ektni bilish davomida bizning shu ob’ekt haqidagi sub’ektiv fikrlarimizga emas, balki uning o‘z tabiatiga asoslanmoq, predmet haqidagi fikrni predmetning o‘ziga bo‘ysundirmoq, ob’ektga o‘ylab chiqarilgan sxema va tuzilmalarni yopishtirmaslik, balki ularni ob’ektining xususiyatlari, qirralari va tomonlaridan chiqarmoq kerak. Ob’ektni tadqiq etish jarayonida bu o‘ta muhim metodologik prinsipning buzilishi bizni soxta xulosalarga, haqiqiy ahvolning ixtiyoriy yoki g‘ayriixtiyoriy ravishda buzib ko‘rsatilishiga olib keladi, bu xol amalda ob’ektni o‘rganayotgan sub’ektning (odam, kishilar guruhi yoki butun jamiyatning) shu ob’ektni bilish va ijodiy o‘zlashtirishiga to‘sqinlik qiladi.

3 diagnostikani predmeti, maqsadlari, vazifalari, ahamiyati xarakteristikasi va uning metodlari haqida fikr yuritamiz. Har qanday faoliyat zamirida ham amalga oshirilgan ishlarning pirovard maqsadi, vazifalari kutilgan natijalari bo’ladi.

Pirovard ish natijalarini sarhisob qilish, amaliy xulosalar chiqarish, yoki yo’l qo’yilgan bo’shliqlarni to’ldirish, kelgusi rejalarda uni hisobga olish pedagogik diagnostikani predmeti hisoblanadi.
O’quvchi bilimiga baho qo’yish, uni sinov va imtihonlardan o’tkazish, pirovard ish natijalar o’quvchini, kamchiliklarni aniqlash orqali galdagi vazifalarni belgalash jarayonida pedagogik diagnostikaning usullaridan foydalanib kelingan.
Ayrim mutaxasislar pedagogik diagnostikasi ta`lim mazmunida ko’zda tutilgan bilimlarni o’zlashtirishni asosiy deb tushunadilar. Boshqa bir mutaxasislar diagnostikani o’quv - biluv jarayonini jadallashtiruvi axborot deb targ’ib qiladilar.
Ayrim mutaxasislar diagnostikani egallash bilim, ko’nikma, tushuncha,malakalarning sifatini nazorat etish degan fikrni ilgari suradilar.
Bizning fikrimizcha, pedagogik diagnostika o’quvchining o’zlashtirish imkoniyati bilan o’quv materiallari mutanosibligini tahlil etish, tanqidiy baholash, takliflar ishlab chiqish, rejalar tuzib tadbiq etish asosida maqsadni to’g’ri tanlash mezonidir.

Umuman olganda pedagogik diagnostika o’quv materiallarini o’rganish, o’zlashtirish, bilib olish jarayonini tashkil etish orqali eng mavhum pedagogik asosni yaratishga zamin yaratadi.

4        Har  bir  dars  o’quvchilarning  bilim  va  malaka  doiralarini  kengaytirishi 

hamda  mustahkamlashi,  ularda  barqaror  ijobiy  ko’nikma  va  odatlar  hosil 

qilishga yordam berishi lozim. 

         Dars  vazifasini  faqat  bilim  berish  va  ko’nikma  hosil  qilishdan    iborat 

qilib    qo’ymasligi    balki    tarbiya  berish  va  kamol    toptirish  vazifalari  bilan 

organik bog’lab  olib borish ham zarur. 

          SHuning  uchun ham  o’qituvchi o’zi o’qitayotgan  bilimini  bilishi lozim. 

Bu esa biror temaga tayyorlana turib, o’qituvchi mazkur dars materiali asosida 

 

26 

o’quvchilarning  ahloqiylikning  qanday  g’oyalarini  anglashga  olib  kelajagini 

diqqat,  fikrlash,  xotira,  tasavvur,  irodani  rivojlantirish  va  boshqa  shu  kabilar 

sohasida  shaxs  sifatini  qanday  kamol  toptirishga  erishishini  aniq  tasavvur 

qilmog’i lozim. 

          Agarda  bolalar  yaxshi  yoritilmagan  sinfda,  yoshiga  mos  kelmaydigan 

qo’pol, og’ir asboblar bilan ishlasalar, bu ularning ish natijalariga juda yomon 

tahsir ko’rsatadi. Mehnat madaniyati malakalari ko’p marotaba takrorlanadigan 

mashqlar  natijasida  hosil  bo’ladi,  bunda  mashqlar  davomida  har  bir  mashq 

jarayonida  o’rnatiladigan  tartib  va  ish  harakati  izchilligini  sistematik  suhratda 

tushuntirish berish zaruriyati bilan birga qo’shib olib boriladi. 

         Mehnat va politexnik jihatdan tayyorlashning yangi dasturi “taqlid qilish” 

metodikasini  mehnat  darsidagi  ish  sistemasi  sifatida  rad  etadi,  tajriba  shuni 

ko’rsatadiki, bolalar  butun buyumni tuzulishini yaxshi tasavvur etsalargina ish 

opreatsiyasi  va  asboblar  bilan  ishlash  usullarini  tezroq  va  puxtaroq  o’qib 

oladilar, o’qituvchi ayniqsa birinchi sinf o’quvchisi o’qituvchiga taqlid qilishga 

intiladi.  SHu  sababli  o’quvchi  boshdan  boshlaboq  faqat  to’g’ri  usullarni 

ko’rishi  va  eslab  qolishi  lozim.  Bordi-yu  o’qituvchi  qo’llamasligi  lozim 

bo’lgan  noto’g’ri  ish  usulini  har  doim  tahkidlab  ko’rsataversa  o’quvchi  shuni 

eslab  qolishi  mumkin,  u  o’quvchilar  ongiga  singshib  olib,  keyin  uni  tuzitish 

ancha qiyin bo’ladi. 

5 Professional  ta’lim  yo’nalishi  bo’yicha  bakalavrlar  o’zining  pedagogik  faoliyatida 

pedagogik  diagnostika  bilan  shug’ullanishlari  lozimligi  bugungi  kun  talablaridan  biridir.  Xar 

kanday  faoliyat  zamirida  xam  amalga  oshirilgan  ishlarning  pirovard  maksadi,  vazifalari  va 

kutilgan  natijalari  buladi.  Faoliyat  natijalarini  sarxisob  kilish,  amaliy  xulosalar  yasash  -  bush 

yoki muvaffakiyatli urinlarni belgilab olish, faoliyatning keyingi boskichlarida uni xisobga olish 

diagnostika deyiladi.  

Pedagogik  diagnostika  o’quvchining  o’zlashtirishi,  o’qishdagi  qiyinchiliklarini,  uning 

o’qishiga ta’sir qilayotgan ijtimoiy, oilaviy omillarni o’rganishga yo’naltirilgandir. Diagnostika 

natijalari  esa  ta’lim-tarbiya  jarayonini  to’g’ri  rejalashtirish,  yo’l  qo’yilgan  hatolarni  tuzatish, 

psixologik-pedagogik profilaktika ishlarini olib boorish imkonini beradi. 

Pedagogik diagnostika mazmuniga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz: