|
E’tiqod – inson behad ishonadigan g’oya va fikrlar bo’lib, ularni hatto shubha ostiga olish shaxs uchun noo’rindir. Inson tashqi olamdagi voqyea-hodisalarni tahlil qilarkan, ko’p narsalarga o’z e’tiqodi nuqtai nazaridan qaraydi.
Qadriyatlar – eng qimmatli ma’naviy boylik bo’lib, inson uni haqoratlanishi va tahqirlanishidan himoya qiladi, saqlaydi. Odatda qadriyatlarning umuminsoniy, biron ijtimoiy guruh qadriyatlari va shaxsiy turlari farqlanadi. Umuminsoniy qadriyatlar inson qayerda yashashidan, boyligidan, mansabidan va boshqa xususiyatlaridan qat’i nazar, doim ardoqlanadigan mazmundir, masalan - tinchlik, hayot, ozodlik, birdamlik, mas’uliyat, oriyat.
Ijtimoiy guruh qadriyatlari bir guruh insonlar uchun qadrli va boshqa bir guruh tomonidan e’tiborsiz ma’naviy boylik bo’lib, milliylik, yoshlik va keksalik, oilaviy, siyosiy, hududiy oriyentirlardan iborat.
Shaxsiy qadriyatlar deb, ayni shaxsga tegishli qadriyatlarning o’ziga xos majmuiga aytiladi. Har bir insonning ichki dunyosida sanab o’tilgan qadriyatlarning hamma guruhi mavjud. Yuqorida sanalgan uch guruh qadriyatlarning o’zaro uyg’unlashuvi shaxs va jamiyat o’rtasidagi muvofiqlikni belgilaydi. Agar shaxsiy qadriyatlar ro’yxatida umuminsoniy va guruhiy qadriyatlar yetakchi bo’lsa, insonning jamiyatdagi o’rni va hayoti nihoyatda yengil va ravnaqlidir. Aks holda, inson ichki dunyosida uchraydigan turli guruh qadriyatlari o’rtasidagi nomuvofiqlik shaxsda ichki tug’yon va nizoni keltirib chiqaradi.
Ustanovka – bu ibora psixologiyada inson xatti-harakatining anglanmagan programmasi sifatida tushuniladi. Inson doimiy bajaradigan xatti-harakat dastavval anglanilgan holda amalga oshadi va u takrorlangani sari beixtiyor, avtomatlashgan holatga o’tib boradi. Aynan shunday anglanilmagan harakat rejasi ustanovka deb ataladi. Xodimdagi maqbul harakatlar muntazam takrorlanishi natijasida unda maqsadga muvofiq faoliyat ustanovkasi shakllanadi. Binobarin, xodimning doimiy faoliyati va xulqini kuzatgan holda unda qay mazmundagi ustanovkalar ustuvor ekanligi haqida xulosa chiqarish mumkin.
Piramida shaklida tasvirlangan shaxs tizimining asosiy psixologik mazmuni shundan iboratki, inson hayotining mazmuni bo’lmish missiyasi va e’tiqodi, pastki qatlamda turuvchi qadriyat va ustanovkalar asosida shakllanadi. Qadriyat esa, o’z navbatida, inson qadrlovchi oriyentir sifatida ustanovkalarning rivojlanish natijasidir. Qatlamlar o’rtasidagi bunday bog’liqlik inson faoliyatiga ma’lum ma’no kiritadi va hatto inson ichki dunyosini bir butun, yaxlit tarzda tushunish imkonini beradi. Gap shundaki, komil insonning hayotidagi hamma qatlamlar bir-biri bilan uyg’unlashgan holda namoyon bo’ladi. Demak, uning qilayotgan ishlari qadriyatlariga mos keladi, e’tiqodiga va hayotidagi asosiy maqsadi bo’lmish missiyasiga qarshi chiqmaydi.
Rahbar o’z xodimini sinchkovlik bilan kuzatishi orqali, uning shaxsidagi qatlamlar o’rtasida uyg’unlik yoki ziddiyatni ilg’ashi mumkin.
Rahbarning bunday nazarga ega bo’lishini yana bir sharti - xodim ruhiyatidagi qatlamlar ziddiyatiga tashkilot miqyosida shakllangan muhit ham sabab bo’ladi. Demak, tashkilotda shakllangan normalar nosog’lom bo’lsa, xodim nosamimiy harakatlarga yo’l qo’yadi va u o’z e’tiqodi va qadriyatlariga zid chiqishi mumkin.
Mehnat motivatsiyasini shakllantirish uslublaridan biri xodimning faoliyat maqsadini aniqlashi va baholashida shaxsan ishtirok etishidir. Bunday tadbirda xodim rahbar bilan birgalikda maqsadga erishish mezonini ishlab chiqadilar va vazifa ado etilgandan so’ng xodim mavjud mezondan kelib chiqqan holda o’zi o’ziga baho beradi. Mana shunday bahoni yig’ilib boruvchi ballar – bonusga aylantirish orqali xodimlarni taqdirlash tizimini ishlab chiqish mumkin. Natijada xodim o’z-o’zini taqdirlash tizimiga jalb etiladi va motivatsiyani yanada kuchaytirish imkoniyati tug’iladi.
Rag’batlantirish omili sifatida turli mukofotlar, yo’llanmalar, pul mablag’lari taklif etilishi mumkin. Xodim o’z oldiga vazifani o’zi qo’yganligi uchun uni bajarishga intiladi, aks holda bonusga va yutuqqa ega bo’lolmaydi.Erishilgan yutuqlarni taqdirlash uslubini o’zgartirib borish xodimning faoliyatini yanada takomillashtirish uchun yaxshi asos hisoblanadi. Bu borada xodim erishgan yutuqlarni moddiy rag’batlantirish bilan birga lavozimda o’sish kabi imkoniyatni ham qo’llash o’rinlidir. Surunkali ravishda yaxshi natija ko’rsatayotgan xodimni lavozimda ko’tarish uning ish uslubini doimo yuqori saviyada ushlab turish uchun motivatsiya omilidir. Lavozimda o’sish ko’pgina yetuk korxonalar orqali asosiy motivatsion omillar qatorida qo’llaniladi. Bunga misol tariqasida chet el ilg’or kompaniyalarida qo’llanuvchi tajribalar haqida qisqacha gapirib o’tish mumkin. Masalan, Germaniyadagi ba’zi kompaniyalarda mutaxassis va rahbarlar lavozimda o’sishlari istiqboli haqida batafsil ma’lumotga egalar. Odatda korxonadagi har bir ish joyi mehnat sharoitlariga oid Jeneva sxemasi asosida baholab chiqilgan hamda ish joylariga oid maoshlar matrisasi yaratilgan. Bu matrisada bir xil imkoniyatli va maoshga ega bo’lgan kasblar gorizontal tarzda, yoki baland maoshli va mavqyeli joylar esa vertikal tarzda joylashtiriladi. Xodim o’z imkoniyat va qobiliyatidan kelib chiqqan holda xizmat pog’onasida o’sishning turli variantlari bilan tanishishi va tanlashi imkoniyatiga ega.
Mavzu yuzasidan o’z-o’zini nazorat va muhokama qilish uchun
savollar:
1.Boshqaruvchi faoliyatida psixologik motivlar?
2.Motivlarning turlari?
3.Personalini boshqarishning ijtimoiy-psixologik jihatlari?
4.Xodimlarni tashkilot maqsadi sari etaklash?
Do'stlaringiz bilan baham: |
