1-боб. СоғЛИҚни сақлаш тизимидаги ахборот технологиялари бериш

Соғлиқни сақлашда, ахборот ва компьютер технологиялари қуйидагиларни ўз ичига олади:
- муайян иш жойидан саноатга янги иш сифатига эришиш;
- юқори технологик ва ресурсларни тежовчи технологияларни яратиш ва амалга ошириш;
- соғлиқни сақлашни ахборотлаштириш воситаларини мамлакатнинг ягона ахборот маконига ва глобал ахборот тармоқларига интеграциялаш.
Тиббиёт ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги барча компьютер тизимлари ўз мақсадларидан қатъий назар қуйидаги мураккаблик даражаси билан ифодаланиши мумкин:
1-босқич - автоматлаштирилган маълумотларни қайта ишлаш тизимлари ва / ёки ахборот (АОДC ва АИПО). Улар ҳисоблаш ишларини бажаришда ёрдам беради, яъни арифметик операцияларни амалга оширади, дастлабки маълумотлар / маълумотни (иш ҳақи, бухгалтерия ҳисоботи) айлантиради.
2-босқич - автоматлаштирилган ахборот ва ахборот тизимлари (АИС ва АИСС). Ҳужжатларни қайта ишлаш, сақлаш ва олиб чиқиш, ҳужжатлар, шахсий маълумотлар ва ахборотларни олиш учун мўлжалланган.
3-босқич - автоматлаштирилган бошқарув тизимлари (АCС) ахборот ва маълумотномалар тизимини жорий этиш билан боғлиқ бўлиб, баъзи маълумотларнинг ишга туширилиши ва маълум дастурларга мувофиқ компьютерда қайта ишланганлиги, кейинчалик турли функцияларни амалга ошириш учун, хусусан, режалаштириш ва операцион бошқарув соғлиқни сақлаш соҳасида.
4-даражали - вариантларни тайёрлаш ва эчимларни танлаш учун эксперт тизимлари (ЭС).
Соғлиқни сақлаш тизимини замонавий ахборот-коммуникация технологиялари билан жиҳозлаш даражаси ўта ҳетерожендир ва асосан автоном автоматлаштирилган иш жойлари сифатида бир нечта компьютерлардан фойдаланиш билан чекланади.
Шу билан бирга, ривожланган ахборот тизимлари, қоида тариқасида, хусусий функциялар ва вазифаларни таъминлашга қаратилган тор йўналтирилган хусусиятга эга. Операция давомида уларнинг ривожланишига ягона ёндашувнинг этишмаслиги жиддий муаммоларга олиб келди. Натижада мавжуд ахборот тизимлари ягона ахборот муҳити эмас, балки турли хил автоматлаштирилган иш жойлари мажмуидир.
Таъкидлаш керакки, тизим нафақат соғлиқни сақлаш тизимида бошқарув муаммоларини ҳал этиш учун муҳим бўлган, балки сифат жиҳатидан расмийлаштирадиган, аниқ ва сифатли маълумотларни расмийлаштириши ҳам мумкин.
Замонавий концепцияларга мувофиқ, автоматлаштирилган иш жойи - бу уч гуруҳга бўлинадиган диагностик ва тактик (терапевтик, ташкилий) қарорлар қабул қилишда ақлли восита сифатида қўлланиладиган тиббий ахборотни йиғиш ва сақлаш учун компьютер техникаси ва дастурий таъминоти билан жиҳозланган шифокорнинг автоматлаштирилган иш жойи: Шифокорлар учун АРМлар; Тиббий ходимларнинг парамедикал хизматларининг автоматлаштирилган иш жойи (диагностика ва даволаш бўлинмаларининг профиллар бўйича); Маъмурий ва бизнес бирликлари учун АWП.
Автоматлаштирилган иш жойлари нафақат тиббиёт муассасаларида, балки соғлиқни сақлашнинг бирламчи бўғинида ҳам фойдаланилади, шунингдек, иш жойларини вилоят, ҳудудларни бошқариш даражасида автоматлаштиришга йўналтирилади.
Инсон фаолиятининг ҳар қандай соҳасида, фақат битта йўналишда фаолиятнинг ўсиши, ҳатто ахборот технологиялари ривожланиши, фаолият учун фойдали натижаларга олиб келиш учун етарли эмас. Бунинг учун тегишли ахборот структурасини жалб қилиш керак. Бу муайян ташкилий, иқтисодий ва ҳуқуқий механизмлар билан компьютер воситаларидан фойдаланиш ва алоқа билан таъминланган.
Бугунги кунда соғлиқни сақлаш ахборот инфратузилмаси давлат, вилоят, шаҳар ва институционал даражада шаклланмоқда.
Тўлиқ, тўғри ва ўз вақтида ахборотни олиш учун асос бу соғлиқни сақлаш тизимининг (даволаш-профильактика муассасалари) ахборот тизимларини ташкил қилади, улар ушбу муассасаларнинг фаолиятини статистик ва иқтисодий таҳлил қилиш, соғлиқни сақлашни бошқариш учун ахборотни қўллаб-қувватлаш.
Бирламчи тиббий ёрдамни таъминловчи даволаш-профильактика муассасалари ва ҳудудий ахборот маркази маълумотларини этказиб бериш шахсийлаштирилган тиббий аҳоли регистрини яратиш учун жой ҳисобланади. Минтақавий даражада, фақат хулосани, де-мослаштирилган ахборот узатилади. Шундай қилиб, даволаниш профильактика муассасаларида биринчи маротаба хизмат кўрсатиш манбалари ва хизмат сифати ҳақидаги маълумотлар махсус маълумотлардан олинган ва беморлар ҳақидаги шахсийлаштирилган, махфий маълумотлар йиғилади. Бизнинг фикримизча, бу эрда ахборот соҳасининг асослари - ахборот оқимининг ҳажми, характери ва частотаси белгиланади.
Умуман олганда, ахборот ташувчилар ва ахборот-телекоммуникация алоқа каналларини қабул қилиш ва узатиш усуллари тизими орқали саноатнинг техник имкониятлари яхшиланмоқда.
Ҳудудий соғлиқни сақлашни бошқариш тизимида ахборотлаштиришни икки вазифани бажариш мумкин: даволаш-диагностика ва ижтимоий.
Терапевтик ва диагностика - "доктор-шифокор" алоқаси доирасида замонавий ахборот муҳитини яратиш билан боғлиқ. Булар - автоматлаштирилган иш жойлари, ахборот тизимлари (ИС), эксперт тизимлари. Муаммо фақат прогрессив ИПни ривожлантиришда эмас, балки, авваламбор, тиббий ходимларни эгаллашда ҳам. Эҳтимол, бу ахборот манбаи, бошқа ҳеч ким каби, тиббиёт ходимининг шахсий иштирокини талаб қилади.
Айрим хизматларнинг вазифаларидаги фарқ ахборот оқимларининг тузилишининг ўзига хос хусусиятларини, ишлаб чиқариш жараёнининг "горизонтал" ва "профессионал" билимларни олишнинг "вертикал" маълумотларини тўлдирадиган тизимларнинг ишлаш режимларини белгилайди. Шу билан бирга, барча хизматларга қаратилган мақсад бир хил - уларнинг ишларини яхшилаш ва беморларни даволаш сифатини ошириш.
Ахборот жамоат субъектлари сифатида бемор билан боғлиқ бўлса, шахс, аҳоли гуруҳлари ёки умуман аҳоли ҳақида маълумот ижтимоий ахборот қатламига тегишли. Умуман олганда, бу аҳолининг шахсий маълумотлари, соғлиқни сақлаш муассасаларида бемор билан ишлаш бўйича ягона маълумотлар ва ихтисослаштирилган маълумотлар базалари регистрлари.
Беморларнинг тиббий, ташхисий ва ижтимоий қатламларини жамоат соғлиғини мониторинг қилишда комбинацияси тўлиқ таъминланиши мумкин. Ушбу соҳанинг ривожланиши минтақада соғлиқни сақлашни бошқариш тизимини ахборотлаштиришга қаратилган биринчи навбатдаги лойиҳадир.
Шундай қилиб, соҳада мавжуд ахборотни қўллаб-қувватлаш ҳозирги мақсадларга эришиш учун саноатни режалаштириш ва бошқариш масалаларини тезда ҳал қилишга имкон бермайди.
Шу муносабат билан ушбу соҳадаги фаолиятнинг асосий вазифалари замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган ҳолда секторал ахборот тизимини модернизация қилиш, соғлиқни сақлаш соҳасидаги фаолиятни мониторинг қилиш доирасида индикаторлар ва статистика ҳисобини такомиллаштириш, амалиётга мунтазам равишда тадбиқ этишни жорий этишдан иборат.
Ҳозирги кунда кўплаб мамлакатлар соғлиқни сақлаш ва ижтимоий ривожланиш соҳасида умумий ахборот маконини яратиш дастурига киришди. Мисол учун, Эвропада бирлашган Эвропа Иттифоқи электрон соғлиқни сақлаш дастури амалга оширилмоқда. Устуворликлари: стандартлаштириш, таъминлаш
суғурта қопламаси, ахборот технологиясидан фойдаланган ҳолда бемор ҳақида тиббий ахборотни қайта ишлаш. Европа Иттифоқи сармоялари ҳажми Эвропа соғлиқни сақлаш дастури доирасида 317 миллион эврога етди.
Канадада бирлашган соғлиқни сақлаш тизими мавжуд. Ишнинг устувор йўналишлари: электрон соғлиқни сақлаш паспорти, инфратузилма, телемедицина, миллий регистрлар, каталоглар ва таснифлагичларни яратиш, диагностик тасвирлаш тизимлари ва график маълумотларни сақлаш. 2009 йилгача мўлжалланган дастурий бюджет 1,3 миллиард долларни ташкил қилади ва аҳоли сони 39 миллионни ташкил этади.
Шу каби кенг кўламли дастур АҚШда амалга оширилмоқда. Ушбу дастурга кўра, электрон ҳукумат доирасида соғлиқни сақлаш ахборот тизимининг сегментини яратиш режалаштирилган. Кейинги ўн йилликда электрон тиббиётга бўлган эҳтиёжнинг умумий миқдори 21,6- $ 43,2 миллиард долларга баҳоланмоқда. Ушбу даврдаги ишларнинг устувор йўналишлари: электрон саломатлик паспорти (ЭҲМ), миллий соғлиқни сақлаш ахборот инфратузилмаси, минтақавий тиббий ахборот марказлари (РҲИО), тиббий маълумотларнинг электрон алмашинуви эълон қилинди.
Экспертларнинг фикрича, АҚШда тиббиёт соҳасида ахборот технологияларини кенг миқёсда жорий этиш $ 77 млрд.га қадар тежалишига олиб келиши мумкин. Германияда ўтказилган худди шундай тадқиқотлар э-саломатликка ўтишда харажатларнинг 30 фоизигача бўлган харажатларни тежаш имконини беради. Хусусан, электрон рецепт технологиясини жорий қилиш йилига 200 млн. Еврони тежайди ва нотўғри даволаниш усули, ортиқча процедуралар ва дори-дармонларни танлаш билан боғлиқ ҳаражатларни камайтиради, йилига 500 млн. Эврони тежайди, суғурта фирибгарлигини аниқлаш ва олдини олиш учун 1 млрд. аҳолиси тахминан 83 миллион кишини ташкил этади.