1-боб. “Менежменти” фанининг моҳияти

1-БОБ. “МЕНЕЖМЕНТИ” ФАНИНИНГ МОҲИЯТИ

1.1. Менежмент фанининг мазмуни ва моҳияти

1.2. Менежмент объекти ва субъекти
1.3. Менежмент фани фойдаланадиган усул (метод)лар


1.1. Менежмент фанининг мазмуни ва моҳияти
Менежмент - бу инглизча сўз бўлиб, инглиз тилининг Оксфорд луғатида берилган таърифга биноан у:
- бошқарув ҳокимияти ва санъати;
- ресурcларни бошқариш бўйича алоҳида моҳирлик ва маъмурий кўникмалар тушунилади.
Бошқача сўз билан айтганда, менежмент - бу бошқарув, яъни ресурсларни, одамларни бошқариш, самарали фаолият олиб бориш ва фойда олишни билиш, уни кўпайтириш жараёнидир. Шу нуқтаи назардан бошқарув-бу ўзига хос юксак санъат ва маҳоратни талаб қилувчи танлов, шу танлов асосида қарор қабул қилиш ва унинг бажарилишини назорат қилишдир.
Бугунги кунда менежмент ва бошқарув тўғрисида қуйидаги умум қабул қилинган фикрлар мавжуд:

Бошқарув

- Юксак санъат ва маҳоратни талаб қилувчи танлов - Мустақил фан - Фаолият тури, функция - Жараён - Ташкилотларни бошқарувчи кишилар - Бошқарув аппарати ёки органи

Менежмент

Ҳар қандай фаолиятнинг ижобий натижа бериши, енг аввало танловни тўғри бажара олишга, маъқул ва ишончли қарорни қабул қила олишга ҳамда бу қарорнинг бажарилишини назорат қила олишга боғлиқ. Масалан, юқори фойда олиш қуйидаги учта жиҳат бўйича тўғри танловни ва ишчан қарор қабул қилишни талаб қилади (1-чизма).

1-чизма. Юқори фойда олишнинг уч шарти


Ҳаражат – бу маҳсулотни ишлаб чиқариш ва уни сотиш ҳамда иш ҳақи тўлашга сарфланадиган маблағлар йиғиндисидир. Ҳаражат таркибига:
- маҳсулот (хизмат) таннархи;
- маъмурий ҳаражатлар;
- ижара ва фоиз тўловлари;
- иш ҳақи;
- солиқлар киради.
Бозор иқтисодиётида танлаш қоидаси янада жиддийлаштирилади. Зеро, ишлаб чиқариш (хизмат) учун ресурслар тўғри танлангандагина ва улардан самарали фойдалангандагина ҳаражатлар юқори фойда келтириши мумкин.
Наф – бу маҳсулот (хизмат)нинг истеъмолчиларга қанчалик ижобий натижа келтиришидир. Ҳаридор ҳарид қобилияти доирасида енг нафли молни танлашга интилади. Шундагина у қониқади. Аммо товарнинг нафлилиги қанча юқори бўлса, унинг нархи ҳам шунча баланд бўлади. Бу еса, ўз навбатида ҳаридорнинг сотиб олиш қобилиятини пасайтиради.
Баҳо – бу товар ва хизматларнинг пулда ифодаланган қийматидир. Баҳо иккита асосий вазифани бажаради:
- ресурслар истеъмолини чеклаш имконини беради;
- ишлаб чиқариш учун туртки бўлиб хизмат қилади.
Маълумки, бирор ашё (ресурс ёки товар) қанча камёб бўлса, унинг нархи шунча баланд ва бинобарин, уни сотиб олмоқчи бўлганлар шунча кам бўлади. Иқтисодчилар буни нархнинг чекловчилик самараси деб атайдилар.
Нархнинг ошиши ишлаб чиқарувчилар сафининг кенгайишига, нархнинг тушиши еса ишлаб чиқарувчиларнинг камайишига, уларнинг бир қисмини бозордан бездиришга олиб келади. Иқтисодчилар бундай таъсирни нархнинг ишлаб чиқаришга туртки вазифаси деб атайдилар.
Фойдага таъсир етувчи бу уч унсурнинг моҳиятини англаган бошқарувчигина танловни тўғри амалга ошириши ва оқил қарорни қабул қила олиши мумкин. Бошқариш санъати ва маҳорати, яъни менежмент, шундагина намоён бўлиши, пировардда еса юқори фойда олишга еришилиши мумкин. Шундай қилиб, содда қилиб айтганда: