|
3-basqısh (20 minut)
ZÍYANLÍ TÁSIRLERGE QARSÍ QALQAN
«Zıyanlı tásirlerge qarsı immunitet – filosofiya: qomusiy sózliginde- mánáӯiy jetik, erki bekkem, iymanı pútin shaxstı tárbiyalawda, hár qanday reakcion, buzǵınshı xarakterdegi ideyalıq umtılıwlarǵa shıdam bere alatuǵın jaslardı tárbiyalawda qolaylı» delinedi.
Gódek dúnyaǵa kelgen soń, ıssıdan, suwıqtan, sırtqı mexanikalıq tásirlerden ózin qáwipsiz uslaw, qorǵawdı bilmeydi. Ózin-ózi qorǵawdıń shártli refleksleri áste-aqırın erjetiw dawamında payda boladı.
Adamnıń mánawiyatına zıyanlı hár qıylı qáwipler hám olardan ózin ańlı ráwishte qorǵaw kónlikpeleri tálim-tárbiya, ata-ana úgit-násiyatları, jaqsılıq hám jamanlıqlardı kóriwi hám biliwi processinde qáliplesip baradı. Balaǵa náresteliginen baslap ne jaqsı, ne jaman, olarǵa qanday múnásebet bildiriw kerek, degen sorawlarǵa tiykarlanǵan baqsha, mektep tárbiyası, onnan keyingi jámiyetlik tárbiya jolǵa qoyılsa ǵana hár bir millet salamat, isenimli, bekkem immunitetke iye boladı. Immunitet óz gezeginde, adamdı tuwrı joldan «azıw»dan, túrli jollarǵa adasıp, keyin pushayman bolıwınan, baxıtsızlıqtan, milletti bolsa-apatshılıqlardan, bólinip ketiwlerden, qatlamlıq, jerleslik yaki basqa bóliniwlerden saqlaydı. Demek, Zıyanlı ta’sirlerge qarsı immunitet mámleket hám millettiń mánawiy birligin, mánawiy salamatlıǵın qorǵawshı ideyalıq qalqan wazıypasın atqaradı.
«Immunitet» sóziniń mánisi Ózbekstan milliy enciklopediyasında tómendegishe berilgen: (lat.-qandayda bir nárseden erkin, azat bolıw, qutılıw)- organizmniń mudamı ishki turaqlılıǵın saqlaw onıń túrli ózgeshelikler hám tásirlerden qorǵanıwı, qarsılıq kórsetiwi, rezistentliligi. Jat faktorlarǵa bakteriya hám olardıń toksinleri, viruslar zamarrıqlar, ápiwayı jániwarlar, gelmintler, kóshirip ótkerilgen aǵzalar hám toqımalar, organizmniń ózgergen óz kletkaları (más. óspesıpatlı kletkalar) h.t.b kiredi. Bul faktorlar organizm ushın jat bolǵan ximiyalıq agentler - antigenlerdi uslap qaladı.
Organizmdi infekciyalıq agentler hám basqa jat denelerden qorǵaw kriteriyaları tábiyatı boyınsha úsh túrge bólinedi:
Birinshisi. Filogenetik immunitet- anatomiyalıq hám fiziologiyalıq belgiler menen támiynlenip, násilden-násilge ótetuǵın óz aldına qorǵanıw kriteriyaları yaki organizmninń óz aldına rezistentliligi. Bul kriteriyalar patogen agentler menen birinshi bolıp baylanıs jasaydı, sonıń ushın olardıń iskerligi esabına adam organizminiń kóp ǵana juqpalı keselliklerge shıdamlılıǵı támiynlenedi.
Ekinshisi. Tuwma immunitet (túrge tán, tábiyiy)-bir biologiyalıq túrdiń belgili bir patogen agentke salıstırǵanda shıdamlılıǵı bolıp, násilden-násilge ótedi.
Úshinshisi. Arttırılǵan immunitet-jasaw dawamında organizm immun sistemasınıń jat antigenler menen tásirlesiwi esabınan júzege keletuǵın qorǵanıw bolıp, násilden-násilge ótpeydi. Zıyanlı tsirlerge qarsı immunitet ruwxıy-aǵartıwshılıq, siyasiy, ekonomikalıq bilimlerdi ápiwayı ǵana qabıl qılıp alıwın emes, bálkim olardı ańlı ráwishte túsinip jetiwin, bul bilimlerden házirgi dáwir jámiyetlik waqıyalarǵa Zıyanlı ta’sirlerge qarsı gúresler ortalıǵınan kelip shıǵıp múnásebet bildiriw kónlikpelerin qáliplestiriw, ayırım jat ideyalarǵa juwap beriw, onı qabıl qılmaw halatı bolıp sanaladı.
«...Áne sonda jawız aqıydaparastlıqtıń «uranı» hám, moraldı moyınlamaytuǵın, biz ushın ulıwma biygana ideyalar hám óz tásirin ótkere almaydı». Zıyanlı tásirlerge qarsı immunitet óz-ózinen payda bolmaydı. Onıń qáliplesiwi ushın ishki yaki sırtqı ideyalıq, pikirlik tásir bolıwı kerek.
Insan aldında jańa, tanıs emes ideya, usınıs turǵanında yaki eki joldan birewin tańlawǵa tuwra kelgende olardı óz mápleri «saylawı»nan ótkeredi. Onıń sol payıttaǵı máplerine kóbirek sáykes kelgen, basqa ideyalar, usınıslardı jeńgen ideya endi onıń háreketlerin basqara baslaydı.
Máselen, Dauran keshqurın «Internet klasına» barıp qánigeligi boyınsha jańalıqlardı toplamaqshı edi. Sonda kurslas dostı Baxadır onıń xanasına kirip, oǵan diskotekaǵa barıwdı, spirtli ishimlikler iship dem alıwdı usındı. Dáwran kónbedi. Baxadır da bos kelmey, onı asıqpay kóndiriwge kiristi, qızıqtıra basladı. Dáwrannıń búgingi gózlegen niyeti, kishkene ideyasınıń ámelge asıwı qáwip astında qaldı. Mine usı tipik awhalda da ózine tán ideyalar gúresiniń kishi kórinisi bar. Dáwrannıń internet klasında islew, bilimin asırıw niyeti, qararı, ideyası bekkem bolsa, ol usı ideyasın qorǵaydı. Nátiyjede, Baxadır usınıp atırǵan diskotekaǵa barıw ideyası jeńiledi. Dáwran óziniń kásibiy, ilimiy karerası jolında jáne bir qádem aldıńǵa ketedi. Zıyanlı ta’sirlerge qarsı immunitet belgili, anıq ideyalar gúresken gezde júzege keledi.
Demek, Zıyanlı ta’sirlerge qarsı immunitet pikirlik process nátiyjesi bolǵanlıǵı sebepli ol ilimiy dáliyllengen, dáliyller sistemasına qurıladı. Student Zıyanlı ta’sirlerge qarsı immunitetiniń quramın Zıyanlı ta’sirlerge qarsı bilim (buzǵınshı hám dóretiwshi ideyalardıń mánisi, parqı haqqında) (S) sezim, (E) erk, (K) kónlikpe hám tájriybe (T) dizimi shólkemlestiredi. Zıyanlı ta’sirlerge qarsı kónlikpeler bilim, iskerlik hám háreketler birliginde payda boladı. Tájriybe dep jat ideyalar tásirine qarsı qaratılǵan avtomatlasqan múnásibet, adekvat jol hám usıllardı aytamız.
Zıyanlı ta’sirlerge qarsı kónlikpe hám tájriybelerdiń payda bolıwında milliy ideya negizleri áhmiyetli rol oynaydı. Eger Zıyanlı ta’sirlerge qarsı qáwip sezilgende, ne qılıw kerekligin oylap otırmay hám ayırım háreketlerge óz aldına dıqqat qaratıp otırmay ideyaǵa ideya menen juwap beriw ámelde orınlansa, Zıyanlı ta’sirlerge qarsı immunitet ámeliy qáliplesti, dep esaplaw múmkin.
Óz milletin, onıń abroyın, potencialın hám qádiriyatların ayaq astı qılǵan, onıń dártine málham bola almaytuǵın adam haywan bolıwı múmkin, biraq insan emes. Siz ózbeksiz hám, aldı menen sol ushın baxıtlısız.
Do'stlaringiz bilan baham: |
