1 Bakteriya xivchinlari

9
Kapsula.Bakteriyalarning ko’p lari kapsula bilan o’ralgan. Ular shilimshik moddadan iborat bo’lib mikro va makrokapsuladan iborat bo’lishadi. Makrokapsulaning qalinligi 0.2 mkm, mikrokapsulaniqi esa - 0.2 mkmdan kichik bo’ladi.. Makro va mikrokapsulaning ichki tomonida shilliq qavat va uni ichki tomonida esa eruvchan shilliq qalin: bo’ladi..Kapsulaning kimyoviy to’zilishi.Kapsula geteropolisaharid bo’lib uning tarkibi 90% suvdaniborat, polisaharid, polipeptid, lipid (tuberkullyoz bakteriyalarda) birikmalaridan tashkil topgan.Kapsulali bakteriyalar kapsulasiz bakteriya yashay olmaydigan muhtlarda ham yashay olishi mumkin. Spora bakteriya hujayrasini teng bo’linmasligi va sitoplazma membranasining burtib chiqishi va nukleoidning ozgina sitoplazma bilan birga hujayrani shu qismida to’planishidan hosil bo’ladi
11
Spora hosil bo’lishi.ning umumiy sxemasi.Spora bakteriya hujayrasini teng bo’linmasligi va sitoplazma membranasining burtib chiqishi va nukleoidning ozgina sitoplazma bilan birga hujayrani shu qismida to’planishidan hosil bo’ladi..Prospora ikki qalin sitoplazma membranasi bilan qoplanadi. Bakteriya hujayrasi ichida yangi hujayra — prospora hosil bo’ladi.. Bu ikki qalin: orasi peptidoglikandan to’zilgan — korteks bilan to’ladi. So’ngra, uning usti bir necha spora qalin:i pardasi bilan o’raladi va spora yetiladi. Spora qalini maxsus sintezlangan oqsil, lipid va glikopeptidlardan hosil bo’ladi.. Elektron mikroskop yordamida tadqiq kilinganda yana bir qalin: — ekzosporum qalin:lari borligi aniqlandi va u har xil shaklli moddalardan tashkil topadi. Hosil bo’lgan sporaning diametri hujayra diametriga teng yoki sal kattarok ham bo’ladi.. Ba’zi bakteriyalarda spora hujayraning bir uchida hosil bo’ladi., hujayra kengayib baraban tayoqchasi shaklini oladi. Ba’zi batsillarda esa spora hujayra markazida hosil bo’lib sal kengayadi va hujayra dugsimon shaklga kiradi, bu holat ko’pgina Clostridium avlodiga kiruvchi bakteriyalarda uchraydi. Ko’p incha esa bakteriya hujayrasida hosil bo’lgan spora katgalashmaydi, hujayra ham avvalgi holatidan o’zgarmaydi. Bu tipdagi spora hosil kilish Bacillus avlodi vakillarida uchraydi.Etilgan spora vegetativ hujayra devori parchalanganidan so’ng tashqariga chiqadi.Sporaning o’sishi. Bakteriya sporasi yaxshi sharoitga tushsa, u sekin asta bakterial hujayraga aylanadi. Spora suvni sekin asta shimadi va bukadi. Kobigi bosim ostida yirtiladi va sporaning o’sish trubkasi hosil bo’ladi.. Keyinchalik ozod bo’lgan bakteriyaning o’zayishi va usha o’zaygan hujayraningbo’linishi ko’zatiladi.Bakteriya hujayrasi 10, 100, 1000 yillar davomida tinch holatda tirik saqlanishi mumkin.Ba’zi bir mikroorganizmlarda temperatura, kislota, kislorod va boshqa moddalarning yetishmasligidan ularning hujayralarida sistalar paydo buldi. Bular spora emas. Masalan, azotobakter shunday sistalar hosil taqsim Ular temperatura va quria:tishga chidamli bo’ladi..SHu xil tashqisharoitdan o’zini muxofaza qilish, sianobakteriyalarda akinetlar, miksobakteriyalarda miksosporalar, aktinomitsetlarda endosporalar hosil kilish bilan boradi.