1. Axborotni izlash (qidirish) tushunchasi Axborotni qidirish jarayoni sifatida

1-MAVZU: AXBOROTNI IZLASH VA AJRATIB OLISH FANIGA KIRISH

Ma’ruza rejasi:

1. Axborotni izlash (qidirish) tushunchasi

1.1. Axborotni qidirish jarayoni sifatida

1.2. Qidiruv usullari

1.3. So’rov va so’rov ob’ekti

1.4. Axborotni qidirish masalalari

1.5. Samaradorlikni baholash

2. Axborotni ajratib olish

2.1. Axborotlarni ajratib olishning maxsus masalalari

2.2. Axborot-qidirish tizimlarining tasnifi

3. Foydalanilgan manbalar

Axborotni izlash (ingl. information retrieval) — axborotni qidirish jarayoni bo’lib, axborotga bo’lgan ehtiyojni qondirish uchun strukturalashmagan hujjatlardan zarur ma’lumotlarni izlash haqidagi fan sifatida rivojlanib kelmoqda. Axborot izlash – bu ma’lum bir hujjatlar (matnli) to’plamidan oldindan belgilangan shartli mavzu (so’rov) yoki zarur (axborotga bo’lgan ehtiyojni qondirishga tegishli) ma’lumotlarni, faktlarni, xabarlarni izlash – aniqlash jarayoni.  Qidiruv jarayoni ma’lumotlarni to’plash, ularga ishlov berish va taqdim etishga qaratilgan operatsiyalar ketma-ketligini o’z ichiga oladi.

Umumiy holda axborotni qidirish to’rtta etap (bosqich)dan tashkil topgan:

- axborotga bo’lgan ehtiyojni aniqlash va axborot so’rovini shakllantrish;

- mumkin bo’lgan axborotlar massivining egasini (manbasini) aniqlash;

- aniqlangan axborot massividan ma’lumotlarni ajratib olish;

- olingan axborot bilan tanishish va qidiruv natijasini baholash.

Izlash usullari:

to'g'ridan-to'g'ri kuzatish;

Asosiy masalalar  bo'yicha mutaxassislar bilan aloqa qilish;

tegishli adabiyotlarni o'qish;

televizor va video dasturlarni kuzatish va ko’rib borish;

radioeshittirishlarni va audio lentalarni tinglash;

kutubxonalarda, arxivlarda, axborot tizimlarida ishlash va boshqa usullar.

 

Eng to'liq ma'lumotlarni to'plash va to'g'ri qaror qabul qilish ehtimolini oshirish uchun turli xil ma'lumot olish usullarini qo'llash kerak.

 

Axborotni topish samarali va samarasiz bo'lishi mumkin. Muvaffaqiyat ko'p jihatdan ma'lumot qidirishni qanday tashkil qilganingizga bog'liq bo'ladi.

Axborotni izlash jarayonida foydali va foydasiz, ishonchli va yolg'on, dolzarb va eskirgan, ob'ektiv va sub'ektiv turli xil ma'lumotlarga duch kelish mumkin. Qiziqish masalasi bo'yicha to'liq ma'lumot olish jarayonini tezlashtirish uchun ular kataloglar (alifbo, mavzu va hk) tuzishni boshladilar.

Axborot qidirishni tezlashtirishning navbatdagi bosqichi maxsus ilmiy jurnallarni yaratish edi. Axborotni saqlash xizmatidagi haqiqiy inqilob, avtomatlashtirilgan axborot qidirish tizimlari (ISS) tomonidan tanlangan. IRS-dan foydalanish kartalar bilan to'ldirilgan qutilarni ko'rib chiqish uchun sarflangan vaqt va kuchni tejashga imkon beradi. Bundan tashqari, kutubxonalar katalog saqlash hajmini sezilarli darajada qisqartirishga qodir.