1 author: Murodjon Isagaliev Fergana State University, Uzbekistan, Fergana 23

Qiyalik darajasi va ekspozitsiya uchun bonitirovka koeffitsiyentlari.

№	Kiya tekislik ekspozitsiyasi	Qiyalik, darajada
		<3	3-5	5-7	7-10	>10
1	Soya tomon (sh, sh-g‘, g‘, sh-sh)	1,00	0,95	0,90	0,85	0,80
2	Quyoshli tomon (j, j-sh, sh, j- g‘)	0,90	0,85	0,80	0,75	0,70

Lalmikor yerlarning ball bonitetini aniqlash sug‘oriladigan yerlarning unumdorlik darajasini aniqlash kabi bo‘ladi, ya’ni negizli shkaladan tuproqni genetik guruhi va unga muvofiq maksimal ball aniqlanadi, tuproqni hosil bilan korrelyatsiyalanuvchi xususiyatlari uchun ishlangan koeffitsiyentlarga ko‘paytirish asosida yakuniy ball bonitet chiqariladi.

Masalan; tipik bo‘z tuproqni baholash lozim bo‘lsa unga muvofiq maksimal ball 70, ya’ni negizli shkalada ko‘rsatilgan. Bu tuproq og‘ir mexanik tarkibli, kuchsiz yuvilgan, demak koeffitsiyent 0.95, skeletsiz, bu ko‘rsatkichga ko‘ra koeffitsiyent

1.00 va hokazolar.

Btb = 70 · 0,95 · 1,00 = 66,5 ball.

Tuproqni ball boniteti hosilni rejalashda, soliq miqdorini aniqlashda va boshqalarda muhim kattalik hisoblanadi. Soliqni tabaqalash ham, rag‘batlantiruvchi soliq miqdorini belgilash ham tuproqni sifat ko‘rsatkichi, ya’ni uni unumdorligiga bog‘liq bo‘ladi. Ayniqsa olinadigan hosil miqdorini chamalash, rejalashda hal qiluvchi asosiy kattalik hisoblanadi.

Respublikada kuzgi lalmi bug‘doyni o‘rtacha maksimal hosildorligi gektariga 25 ts., arpaniki - 20 ts., demak, bir bonitet ballini hosil qiymati 25/100=0,25, 20/100=0,20 ts/ga.

Bahorikor yerlarda hosilni to‘g‘ri rejalashda tuproq uchun hisoblangan bonitet balli 0,25 yoki 0,20 ga ko‘paytiriladi. Masalan; 80*0,25=20 ts/ga yoki 80*0,20=16 ts/ga ni tashkil qiladi. Shu tariqa boshqa hisob kitoblarni amalga oshirish mumkin.