1 author: Murodjon Isagaliev Fergana State University, Uzbekistan, Fergana 23

Tuproq mexanik tarkibi va ona jinsiga ko‘ra pasaytiruvchi koeffitsiyentlar.

№	Tuproq hosil qiluvchi jinslar	Tuproqni mexanik tarkibi
		Gili	Og‘ir	O‘rta qumoq	Engil qumoq	Qumoq
1	Lyosslar va lyossimon jinslar	1,0	1,0	0,9	0,8	-
2	Chaqiq toshli, qumoqli, prolyuvial va elyuvial jinslar	0,8	0,8	0,85	0,7	0,60

Keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, lyoss va lyossimon jinslar ustida hosil bo‘lgan tuproqlar nisbatan yuqori baholanadi, ya’ni ularni baholashda qo‘llaniladigan koeffitsiyentlar bu ko‘rsatkichga ko‘ra 0,8-1,0 atrofida bo‘ladi.

Ma’lumki, lalmikor yerlar tog‘oldi tekisliklari, adirlarda joylashgan. Demak, tuproqlar har xil qiya tekisliklarda, balandliklarda hosil bo‘lgan. Shu bois bu maydonda eroziya jarayoni yaxshi namoyon bo‘ladi.

Pankov M., Gussak B. larning fikriga ko‘ra lalmikor yerlarda eroziyaning rivojlanish sabablaridan biri bu tuproqni suv tomonidan yuvilishga bo‘lgan qarshiligining pastligidir. Bu fikrni to‘la to‘kis, ya’ni butunlay to‘g‘ri deb qabul qilish qiyin, sabab tuproqni suv tomonidan yuvishga bo‘lgan qarshiligi mantiq jihatdan o‘zgarmas kattalik bo‘lib, u tuproq xossalaridan kelib chiqadi.

Yuvilish va yuvilmaslik masalalariga kelsak, bunda suv miqdori, tezligi, yerning qiyalik darajasi, tuproqning o‘simlik bilan qoplanganligi va boshqalar tuproqdan tashqaridagi omillar hisoblanadi. Bu omillar va shu kabilar ta’sirida tuproqlar turli darajada yuviladi. Bu jarayonda yuzadan oqadigan oqim ta’sirida haydaladigan yer maydonidan tashqariga eng avvalo il zarralari, gumus, oziqa elementlari va boshqalar katta miqdorda olib chiqib ketiladi, natijada tuproq

unumdorligi pasayadi. Shuning uchun lalmikor yerlarni baholashda albatta tuproqlarni eroziyaga uchraganlik darajasi e’tiborga olinishi kerak.

Tuproqlarni eroziyalanganlik darajasi gumus qatlami qalinligi (A+B) yoki maksimal miqdordagi qatlam chuqurligiga qarab dala sharoitida aniqlanadi. Uni diagnostik belgilarini quyidagicha tavsiflash mumkin.

11. 
    jadval.