|
1.1 Fazoviy joylashishga doir munosabatlar.
yuqori – past, chap – o‘ng, usti – osti, yaqin – uzoq, oldida – orqasida, oldin-keyin, orasida va h.k. fazoviy munosabatlar;
Geometrik shaklllar
geometrik shakllar: nuqta, to‘g‘ri chiziq, kesma, burchak, ko‘pburchaklar, uchburchak, to‘g‘ri to‘rtburchaklar. aylana va doira, kub va shar. kesma uzunligini o‘lchash va berilgan uzunlikdagi kesmani yasash.
ko‘pburchak perimetrini hisoblash. geometrik shakl yuzi. yuz o‘lchov birliklari (santimetr kvadrat, ditsemetr kvadrat, metr kvadrat). to‘g‘ri to‘rtburchak yuzini hisoblash.
Boshlanğich matematika dasturida geometrik material katta o`rinni oladi.
Ko`pchilik hollarda bu material arifmetik material bilan uzviy boğlanadi.
Geometrik materialni o`rganishning asosiy maqsadi geometrik figuralar (nuqta, to`ğri va egri chiziq, to`ğri chiziq kesmasi, nuqta, kesma, burchak, uchburchak, to’g’rito’rtburchak, ko’pburchak, aylana, doira va boshqalar) haqida, ularning elementlari haqida shakllar va ularning elementlari orasidagi munosabatlari haqida, ularning ba’zi xossalari haqidagi tasavvurlarning to`la sistemasini tarkib topdirishdan iborat.
Geometrik shakllar haqidagi tasavvurlar, geometrik shakllarni chizmachilik va o`lchash asboblari yordamida va bu asboblarning yordamisiz o`lchash va yasashlarning amaliy malakalarini (ko`zda chamalash, qo`lda chizish) tarkib topdiriladi; o`quvchilarning nutq va fikrlashlari shu asosda rivojlantiriladi.
Geometrik materialni o`rganish vazifalarini hisobga olgan holda o`qitishning har xil vositalaridan keng foydalanish kerak. Bular geometrik shakllarning rangli kartondan yoki qalin qoğozdan tayyorlangan, butun sinf uchun mo`ljallangan modellari, shakllar tasvirlangan plakatlar, doskasidagi chizmalar, diapozitivlar, kodopozitivlar, diafilmlardan iborat. Bundan tashqari yakka tartibdagi ko`rsatma qo`llanmalar ham kerak bo`ladi. Bular qoğoz poloskalar ko`rinishidagi tarqatma materiallar, shakllar modellari, qoğoz va kartondan qirqilgan har xil uzunlikdagi cho`plar va boshqa narsalar bo`lishi mumkin. Doskada chizmalarning bajarish uchun chizmachilik o`lchash asboblari nabori: chizğich, chizmachilik sirkuli sinfda va har bir o`quvchida bo`lishi kerak.
Birinchi sinfdan boshlab o`quvchilarda nuqta, to`ğri chiziq va egri chiziq, to`ğri chiziq kesmasi haqida aniq tasavvurlarni tarkib topdirish kerak. «Nuqta» «To’ğri chiziq» tushunchalari geometriya kursining asosiy (ta’riflanmaydigan) tushunchalar.
Qalam uchining qoğozdagi izi, bo`rning doskadagi izi nuqta haqida tasavvur beradi. Bo`r surtilgan ipni tarang tortib qo`yib yuborilsa u qoldirgan iz to`gri chiziq haqida tasavvur beradi. Chizgich yordamida ham, qoğoz varağini buklab yoli bilan ham to`ğri chiziq yasash mumkin.
Agar tarang tortilgan ip doskada to`ğri chiziq izini qoldirgan bo`lsa endi shu ipni bo`shatib salqi holga keltirilsa, u qoldirgan iz egri chiziq haqida tasavvur beradi.
Kesma bilan o`quvchilar amaliy tanishadilar. Agar to`ğri chiziqqa ikkita nuqta qo`yilsa, to`ğri chiziqning chegarasi shu nuqtalardan iborat qismi to`ğri chiziqning kesmasi yoki kesma deyiladi.
O`qituvchi qoğozdan quyilgan har xil ko`rinishdagi, har hil rangdagi va har xil kattalikdagi uchburchaklardanfoydalanib, bolalarni uchburchak bilan tanishtiradi. Umumiy uchga ega bo`lgan ikkita nurdan tashkil topgan geometrik shakl burchak deyiladi.
Uchta kesma va uchta nuqtadan tashkil topgan geometrik shakl uchburchak deyiladi.
Uchburchakning uchta tomoni va uchta burchagi borligi ko`rsatib tushuntiriladi.
Bunda o`quvchilar uch bu nuqta ekanini tomon esa kesma ekanini aniq tushunib olishlari muhimdir.
Shundan keyin bolalarni to`rtburchaklar, beshburchaklar va oltiburchaklar bilan tanishtirib boriladi.
Belgilarni (alomatlarni) ajratishga doir, ikki yoki undan ortiq shakllarni taqkoslashga doir, berilgan belgilari bo`yicha shakllarni bilishga doir bir qator mashqlarni bajarishda shakllar modellaridan foydalanish mumkin.
Geometrik shakllarning modellari yordamida shakllarni qismlarga ajratish va qismlardan yangi figuralar tuzishga doir, mashqlar tuzishga doir masalalar bilan boğliq bo`lgan har xil topshiriqlarni bajarish mumkin. Bunday mashqlar bolalarning geometrik tasavvurlarini boyitadi, geometrik «sezgirlik»ni, fazoviy tasavvurni rivojlantirishga imkon beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
