1 Arxitektura qachon va qanday shakllandi?

51 Go'r-i Amir maqbarasi arxitekturasi haqida batafsil ma'lumot bering. Sxematik chizmalar bilan ma'lumotlarni to'ldir

51_Amir Temur maqbarasi, Gori Amir (14 asr oxiri - 1405) - Samarqanddagi me'moriy yodgorlik. Xalq orasida u Gori Amir yoki Gori Mir (Mir Sayyid Baraka) deb nomlanadi. Maqbarada Temuriylar sulolasi odamlari (Amir Temur, uning oqsoqoli Mir Sayyid Baraka, Umar-shayx, Mironshoh va Shahrux, nabiralari Muhammad Sulton, Ulug'bek va boshqalar) dafn etilgan. Boburning so'zlariga ko'ra, Temurning nabirasi Muhammad Sulton Mirzo dastlab Toshqo'rg'on-chakarda Samarqand qal'asining janubida madrasa qurgan. Muhammad Sulton vafotidan keyin (1403) Amir Temur uning xotirasiga maqbara qurishni buyuradi. Maqbara Madrasa hovlisida qurilgan.

Darvozasi yopiq bo'lgan hovli va maqbarasi binosi saqlanib qolgan. Arxeologik qazishmalarda maqbara hovlisining ikkala tomonida Muhammad Sulton tomonidan qurilgan madrasa va xonaqoh topildi. Madrasa va xonaqoh chorsi hovlining sharqiy va g'arbiy tomonlarini egallagan. Hovlining janubida gumbazli maqbara joylashgan. Maqbarasi jan. Ulug'bek tomonidan qurilgan dalon orqali (1424). Maqbarada baland qavatli to'rt qavatli ziyorat xonasi joylashgan bo'lib, uning tepasi yozuv ramkalari va ichki gumbaz bilan qoplangan. Tashqi gumbaz 64 qovurg'ali, baland poydevorga o'rnatiladi (diametri - 15 m, balandligi 12,5 m).

Maydonga bir qator qabr toshlari qo'yilgan bo'lib, ular ibodatxonaning o'rtasida marmar panjara bilan o'ralgan. Yuqorida, Amir Temurga harbiy yurishlarida hamroh bo'lib, uning hurmatini qozongan Mir Sayyid Barakaning maqomi keltirilgan. Amir Temurning o‘zi Sayyid Barakaning qabri etagiga dafn etilgan. Uch tomonida Muhammad Sulton, Mironshoh va Umarshayx maqbaralari joylashgan. Keyinchalik bu erda Temurning nabiralari va nabiralari maqbaralari qat'iy tartibda joylashtirildi. Temur qabri ustiga o'rnatilgan moviy jabhani Ulug'bek Mo'g'ulistonga yurish paytida olib kelgan. Toshdagi yozuvda Temurni, uning oilasini ulug'laydigan so'zlar va marsliklarning yozuvlari yozilgan. Barcha sag‘analar Ulug‘bek tomonidan mahkam o‘yilgan panjara bilan o‘ralgan. Ibodatxonaning sharqiy tomonidagi ayvondan zinapoyadan birinchi qavatdagi qabristonga tushing. Qabr sakkiz qirrali. Undagi saganslar yuqori qavatdagi tartibda joylashtirilgan. Ziyoratgohdagi 431 maqbaraning har biri yuqori san'at asaridir. Ziyorat xonasi hashamatli bezaklarga boy. Naqshinkor bezaklarning zamini lavanta gullari bilan bezatilgan. Belgi kirish shaklida yashil toshdan yasalgan. O'sha paytda to'rtta chuqur arkadagi derazalar vitrajlar bilan jihozlangan edi. Oltin va kumushdan yasalgan qandillardagi shamlar yoqilganda, maqbara ichi shon-sharafga va afsonaga aylandi. Tashqi tomondan sirka g'ishtlari bilan bezatilgan. Gumbaz va uning tagidagi naqshlar, turli xil arab yozuvlari ajralib turadi. Maqbaraning derazalarida oqlangan yog'och panjara, eshiklarda esa ikki qavatli o'yma naqshinkor naqshlar bor edi. Maqbara g'arbida baland tom joylashgan. Ushbu tomning qoldiqlari 17-asrga tegishli deb taxmin qilinadi.

Maqbaraning nisbati, naqshlari, turli xil bezaklari katta mahorat bilan bajarilgan. Tashqi tomning darvozasi tepasida me'mor-usta "Muhammad bin Mahmud al-banno Is-faxani" nomi yozilgan. Keyinchalik maqbara bir necha bor ta'mirlandi, qumning bir qismi tiklandi, xonaqoh va madrasa qoldiqlari qazildi, ichki va tashqi bezaklari ta'mirlandi. 1941 yilda musulmon urf-odatlariga zid ravishda Amir Temur va Ulug'bek maqbaralari ochilib, tekshirildi, ruhlari bezovta qilindi.

O'rta Osiyo me'morchiligining noyob asari sifatida tan olingan Amir Temur maqbarasi qurilishi 1403 yilda boshlanib, 1424 yilda qurib bitkazilgan. Maqbara Amir Temur taxtining vorisi deb e'lon qilingan nabirasi Muhammad Sulton uchun qurilgan. Muhammad Sulton 1403 yilda, Kichik Osiyoga sayohat paytida 29 yoshida vafot etdi. Shahzoda Samarqandga keltirilib, avval masjid xonasida dafn qilindi.