1. Aramonifikatsiya jarayoni va mochevinaning parchalanishi Nitrifikatsiya va denitrifikatsiya jarayonlari

Lishayniklar tomonidan atmosfera azotining o'zlashtirilishi. Lishayniklar suv o'ti bilan zamburug'lardan tashkil topgan simbioz organizmlardir. 1936-yili lishaynik tanasidan uchinchi vakil azot to'plovchi bakteriya ajratib olingan. Lekin Krasilnikov bu fikrga qarshi chiqadi. U lishaynik tanasidan Pseudomonas va Bacterium ni ajratib oladi. 1973-yilda P.AGenkelva. T.T.Plotnikova ba'zi lishay-niklardan Azotobacter Beijijrinck ni ajratib oladilar, bu bakteriya ham 1 g mannit hisobiga 4,6—6,7 mg azotni o'zlashtirishini aniqladilar. Bu fikrni ko'pchiUk olimlar tan olishgan.
Qishloq xo'jaligi uchun azot fiksatsiyaning ahamiyati. Mikro-organizmlar tomonidan atmosfera azotining o'zlashtirilishi yer yuzida biologik yo'l bilan to'planadigan hosilning umumiy miq-doriga katta ta'sir ko'rsatadi. Shuning uchun atmosfera azotining biologik yo'l bilan o'zlashtirilishini o'rganish qishloq xo'jaligi va biologiya fani uchun muhim ahamiyatga cga bo'lgan muammo-lardan biridir.
Yer qobig'idagi azotning umumiy massasi 0,04%ni tashkil qihb, 4-10¹⁵ t ga teng, havo tarkibida 78% molekulyar azot uchraydi. Lekin na odamlar, na hayvonlar va na o'simliklar molekulyar holatdagi azotni o'zlashtira ololmaydilar.
Taxminiy hisoblarga ko'ra, bir yilda yer yuzi bo'yicha o'simliklar 100—110 mln tonna azot talab qilar ekan. Mineral o'g'itlar bilan esa atigi 30% azot tuproqqa tushar ekan.
Mishustinning hisobiga ko'ra, sobiq Ittifoq mamlakatlarida barcha dukkakdosh o'simliklar bir yilda 2,3 million tonna, azot to'plovchi bakteriyalar 3,4 million tonna azot to'plar ekan. Shunday qilib, biologik yo'l bilan to'planadigan azot miqdori 5,7 million tonnani tashkil etar ekan.
Demak, tabiatda azot doim aylanib turar ekan. Yashil o'sim­liklar bog'langan azotdan va uglevodlardan o'zining rivojlanishi uchun zarur bo'lgan oqsil moddalarni sintezlaydi. O'sirnliklarni hayvonlar iste'mol qiladi. Nobud bo'lgan o'simlik va hayvonlar qoldig'j bakteriyalar tomonidan chirish jarayoniga uchraydi va NH₃ hosil bo'ladi. NH₃ ning bir qismi o'simliklar tomonidan o'z-lashtirilsa, bir qismi nitrifikatsiyaga uchraydi.
Azot to'plovchilar atmosfera azotini o'zlashtirib, yana oqsillar sintezini ta'minlaydi, bu oqsillar chirituvchi bakteriyalar tomonidan parchalanadi. Denitrifikatorlar nitratlarni parchalab, atmosferaga azot qaytaradi. Shunday qilib, azot tabiatda aylanib yuradi.