|
1-amaliy mashg’ulot
Radioizotopli zichlik o‘lchagichlar metrologik xarakteriskalari
Radioizotopli zichlik o‘lchagichlarning ishlash prinsipi radioaktiv manba nurlarining suyuqlikdan o‘tishida yutilishiga asoslangan. Bular suspenziya, pulpa, agressiv va katta bosimli suyuqliklarning zichligini o‘lchashda ishlatilishi mumkin.
O‘lchash asboblari o‘lchanayotgan muhit bilan kongaktsiz bog‘langan. Bu esa bunday asboblarning afzalligiga kiradi.
Radioizotopli zichlik o‘lchagich tarkibiga nuplanishlar manbai va priyomnigi kiradi, uning chiqish signali avtomatik pogensiometrga beriladi. Priyomnik qabul qiladigan nurlanish intensivligi truboprovoddan oqib o‘tadigan suyuqlikning zichligiga bog‘liq bo‘ladi: zichlik qancha kagta bo‘lsa (-nurlarning yutilishi shuncha kuchli va priyomnikning kirishida signal shuncha kuchsiz bo‘ladi. Bu signalning kattaligiga truba devorlarining qalinligi, suyuqlik tarkibi va manba nurlanishini kamaytiradigan boshqa faktorlar ta’sir qiladi. Bu faktorlarning ta’siri turg‘un bo‘lganligi sababli asbobni darajalashda olingan tuzatmani ko‘rsatishlarga kiritish yuli bilan hisobga olinadi.
5.7-rasmda PJR-2 tipidagi suyuqlik zichligini o‘lchash radioizotopli asbobning bloksxemasi keltirilgan.
Suyuqlik o‘tadigan truboprovod 2 da radioaktiv nurlanish manbai 1 va nurlanish priyomnigi 3 o‘rnatilgan. Nurlatkich sifatida radioaktiv izotoplar (So60, Cs137) ishlatilgan.
Gamma nurlar truboprovod devorlari va nazorat qilinayotgan suyuqlik katlamidan o‘tib, nurlanish priyomnigiga keladi.
O‘lchanayotgan zichlikning funksiyasi bo‘lgan priyomnikning elektr signali blok 4 da shakllanadi va elektron o‘zgartkich 5 kirishiga uzatiladi. Manba 9 dan chiqqan nurlar kompensatsion pona 10 dan o‘tib, priyomnik 11 ga keladi va blok 12 da ishlangan elektr signali hamda yuqorida aytilgan elektron o‘zgartkich 5 ga keladi. Manba 9 priyomnik 11 va blok 12, manba 1 priyomnik 3 va blok 4 ga o‘xshash. Signallar farqi elektron o‘zgartkich orqali kuchaytiriladi va reversiv dvigatel 6 ga uzatiladi. Reversiv dvigatel kompensatsion pona 10 va ikkilamchi asbob 8 ning differensial transformatorli datchigidagi plunjer 7 bilan bog‘liq
Signalning kattaligi va ishorasiga qarab reversiv dvigatel ponani signallar farqi nolga tenglashguncha siljitadi. Ko‘rsatuvchi asbob bilan bog‘langan pona siljishining qiymati suyuqlik zichligining o‘zgarishiga proporsional.
5.7-rasm. Radioizotopli zichlikni o‘lchash asbobi.
PJR-2 zichlik o‘lchagichining o‘lchash diapozoni 600 - 2000 kg/m3, asbobning o‘lchash xatoligi + 2%.
Sanoat radioizotopli zichlik o‘lchagichlardan PJR-2, JR-2N, PJR-5, PR-1024 va boshqalar.
Tayanch iboralar: zichlik, zichlik o‘lchagich, vaznli zichlik o‘lchagich, gidrostatik zichlik o‘lchagich, radioizotopli zichlik o‘lchagich.
Nazorat savollari.
Vaznli zichlik o‘lchagichning ishlash prinsipi qanday?
Vaznli zichlik o‘lchagichning qalqovuchligisiga nisbatan qanday afzalliklari mavjud?
Gidrostatik suv ustuni nima?
Qanday hollarda radioizotopli zichlik o‘lchagichdan foydalangan ma’qul.
Uy vazifasi:
1. Uzunligi 15-20 sm bo‘lgan chizg‘ich yoki reyka oling. Bir uchini qo‘l bilan ushlab turib, ikkinchi qulda uning erkin uchini u yondan bu yonga tebrating (taxminan 30-45 gradus atrofida). Chizg‘ich (reykaning) vertikal bo‘ylab turli nuqtalarida ko‘chish turlicha bo‘lishini kuzatish mumkin. Aynan mana shu misol nuqtai nazaridan kelib chiqib, o‘lchash asboblarining aniqlik xususiyatlarini izohlash mumkin. Siz ham shunga bir harakat qilib ko‘ring.
L
5.8-rasm.
2. Ba’zi moddalarning fizikaviy xususiyatlarini muayyan o‘lchashlar uchun etalon sifatida olinishi mumkin. Mana shunday etalonlarga bir nechta misol keltiring.
Davra suhbati uchun masalalar.
Suv to‘ldirilgan va hamma tomonidan berkitilgan bochkaga ingichka nay vertikal o‘rnatilgan. Nayga bir piyola suv quyilganda bochka taxtalari ajralib ketib, suv bochkadan otilib chiqa boshlagan. Bu tajriba to‘g‘rimi? To‘g‘ri bo‘lsa, javob qanday bo‘ladi?
Tajribaga asosan Toshkentda og‘zi ochiq idishda suvning qaynash temperaturasi 98,3°S—98,8°S. Buni qanday tushuntirish mumkin?
Olovning uchi (tili) doimo yuqoriga qarab intiladi. Nima uchun?
Torrichelli tajribasi simobda emas, suvda qilinsa; suv ustunining balandligi qancha bo‘lishi kerak?
Nima uchun atmosferaning yuqori qatlamlarida reaktiv samolyot tez uchadi?
Sizningcha benzinni qachon xarid qilish maqsadga muvofiq:ertalabmi yoki kechqurun?
Do'stlaringiz bilan baham: |
