1-Amaliy mashg`ulot. Paxta tayyorlov maskanlarida texnik nazorat Ishdan maqsad

Kardali va qayta tarash mashinalarida taram sifatini 
nazorat etish.
Taram paxta tolasi uchun o‘lchamlari 30x20 sm va 

---

jun tolasi uchun 15x18 sm o‘lchamdagi ikkita shisha oyna orasiga 
qisilgan namunalar bo‘yicha baholanadi. Har bir mashinadan 
uchtadan namuna-taramning ikki chetidan va o‘rtasidan olinadi. 
Namunalar yoki yorug‘likka tutib, yoki tagidan elektr chirog‘i 
bilan yoritilgan sut randagi shisha stolchada ko‘zdan kechiriladi. 
Paxta tolasi yigirishda barcha nuqsonlar, shuningdek eng 
maydalari ham qo‘shib sanaladi. 
Jun tolasini yigirishda mayda iflosliklar va 
turli 
o‘lchamdagi-yirik, o‘rta va mayda tugunchalar soni alohida 
aniqlanadi. SHunda so‘ng shartli o‘rtacha tugunchalar soni (xuddi 
qayta tarash piltasi uchun kabi) aniqlanadi. Nuqsonlar soni 
aniqlangandan so‘ng namunani shisha oyna qirralari bo‘yicha 
qirqib olinadi va og‘irligi o‘lchanadi. Yakuniy natijalar 1 g dagi 
yoki 100 sm
2
taramdagi nuqsonlar (tugunchalar) ning o‘rtacha 
qiymati orqali ifodalanadi. 
Butun namunadagi nuqsonlar sonini hisoblash etarli 
darajada qiyin bo‘lganligi sababli, ustki shisha oynada 3 sm 
oraliqda 
parallel 
chiziqlar 
o‘tkazilib, 
uning 
alohida 
uchastkalarida nuqsonlar soni aniqlanadi.

---

Taramning sifatini baholashda ikkita plastinadan iborat maxsus 
shablonning qo‘llanilishi ishni osonlashtiradi. Shablonningg pastki 
xira plastinavsi rangi bo‘yicha taramdan keskin farqlanadi 
(kontrast rangda), ustki plastina esa (organik shishadan) diametri 
D
o
bo‘lgan N
o
ta dumaloq teshtiklarga ega. Birinchi plastinani 
to‘xtatilgan mashinaga echish barabanidan tushib kelayotgan taram 
ostiga, ikkinchi plastinani esa uning ustiga qo‘yiladi. Plastina 
chetidan chiqib turgan taram qirqib tashlanadi. Hammasi bo‘lib 
uchta namuna olinadi va nuqsonlar (tugunchalar) ko‘rinib turgan 
n
o
teshiklarning o‘rtacha soni aniqlanadi, bunda teshiklardagi 
nuqsonlar sanalmaydi. Bitta teshikda 0, 1,2,3, va h.k. 
nuqsonlarning paydo bo‘lishi odatda Puasson taqsimlanishiga mos 
keladi va bu esa 20-jadval bo‘yicha 100 sm
2
taramdagi nuqsonlar 
sonini nuqsonli teshiklar soni n
o
bo‘yicha aniqlashga imkon beradi. 
18-
jadval 
100 sm
2
taramdagi nuqsonlar sonini nuqsonli 
teshiklar soni n
o
bo‘yicha aniqlash 
Tara
m 
Plasti
na 
o‘lch
amlar 
i 
N
o
D
o
, 
m
m 
n
o
da qiymati n 10
2
, sm
-2
ga 
teng bo‘lgan 
1 2 3 4 
5 
6 
7 
8 
9 10 
Kard
ali, 
paxta
dan 
20x3
0 
30 2
0 
1,
1 
2,
2 
3,
2 
4,
5 
5,
8 
7,
3 
8,
4 
9,
8 
11
,0 
12
,0 
Kard
ali, 
jund
an 
20x4
0 
30 3
0 
0,
5 
1,
0 
1,
5 
2,
0 
2,
5 
3,
1 
3,
7 
4,
3 
5,
0 
5,
7 
Qa
yta 
tara
20x4
0 
20 
4
0 
0,
4 
0,
9 
1,
3 
1,
7 
2,
2 
2,
8 
3,
4 
4,
0 
4,
7 
5,
5 

---

sh, 
jund
an 
Yangi turdagi xom ashyo va aralashmalar uchun dastlab 
teshiklardagi nuqsonlar sonining Puasson qonuniga mos kelishini 
tekshirib olish tavsiya etiladi. 
Taramdagi 
nuqsonlar miqdorining me’yori tolalar 
aralashmasining tarkibiga bog‘liq. Paxta tolasini yigirishda, 
masalan, ushbu me’yorlarni o‘rnatishning quyidagi tartibi tavsiya 
etiladi. Korxona rahbari, sex boshlig‘i, laboratoriya muhandisi va 
ta’mirlash ustasi tashqi ko‘rinishi bo‘yicha qoniqarli bo‘lgan 
taram ishlab chiqarilayotgan beshta mashinani tanlaydilar. 
Ko‘rsatilgan mashinalardan uchtadan taram namunasi tanlab 
olinadi va 1 g dagi nuqsonlar soni sanab chiqiladi. Agar u uzun 
tolali qayta tarash saralanmalari uchun 180 tadan ko‘p bo‘lsa yoki 
kardali saralanmalar uchun 150 tadan ko‘p bo‘lsa, unda boshqa 
beshta mashina tanalanadi. Bu mashinalar uchun 1 g dagi 
nuqsonlarning o‘rtacha sonini qoniqarli taram uchun me’yor 
sifatida qabul qilinadi. YAxshi taram uchun me’yor qoniqarli 
taramga nisbatan 14-16%, a’lo taram uchun 27-30% ga kam 
belgilanadi. 

---