1-Amaliy mashg`ulot. Paxta tayyorlov maskanlarida texnik nazorat Ishdan maqsad

Mahsulot sifatiga quyidagi omillar ta’sir ko‘rsatadi: 
ishlab chiqarish vositalari sifati, xom ashyo, materiallar sifati, 
ishlovchilarning malakasi, ish qobiliyati, uyushqoqliligi, 
tashabbuskorligi, izlanuvchanligi va ijodiy yondoshuvi, ishlab 
chiqarishni tashkil qilish va boshqarish sana’ti. 
Sifat menejmenti 
mahsulot ishlab chiqarishning har bir 
bosqichida sifat haqida qayg‘urishni anglatadi. SHu nuqtai 
nazardan sifatni boshqarish jarayoni quyidagi bosqichlarni o‘z 
ichiga oladi: 

---

-ishlab chiqarishgacha-konstruksiyalash,samarali 
texnologiyani, standartlarni ishlab chiqish va hokazo; 
-ishlab chiqarish jarayonida - bu erda yaroqsiz mahsulotni 
ishlab chiqarishga yo‘l qo‘ymaslik; 
-ishlab chiqarishdan keyingi bosqich- saqlash, sotish, 
tashish, xizmat ko‘rsatish va boshqa jihatlar ustidan qattiq 
nazoratni o‘rnatish. 
Sifatni nazorat qilish ham uch bosqichdan iborat: 
-kelayotgan xom ashyo, materiallar, yarim fabrikatlar va 
butlovchi qismlarni tekshirishdan iborat bo‘lgan kirish nazorati; 
-
ishlab chiqarish jarayonida mahsulotlar parametrlarni 
tekshirishdan iborat ehtiyot yoki joriy nazorat; 
-tayyor mahsulotni tekshirishga qaratilgan qabul qilish 
nazoratlariga bo‘linadi. 
Sifatni nazorat qilish-mahsulot sifati ko‘rsatkichlarining 
belgilangan talablarga muvofiqligini tekshirishdir. 
Respublika iqtisodiyotini bozor munosabatlariga o‘tkazish 
strategiyasida sifat menejmentning o‘rni. Mustaqil mamlakatimiz 
davlatchilik tajribasini o‘zida mujassam etayotir. Uning oldida 
bugun ulkan muammolar turibdi. Bozor munosabatlari talablariga 
javob beradigan demokratik, siyosiy va ma’muriy to‘zilmalarni 
yaratish lozim. 
Rejali xo‘jalik yuritish tamoyillariga asosan, talab, qiymat 
va tabiiy ehtiyojlar singari omillarni hisobga olmasdan faoliyat 
ko‘rsatgan ishlab chiqarishni bozor munosabatlariga, yangi 
tovarlar ishlab chiqarishga o‘tkazish va uni yangi izga solish 
zarur. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov o‘zining 
“O‘zbekiston: bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li” 
asarida iqtisodyotni bozor munosabatlariga o‘tkazishning besh 
tamoyilini ta’riflab berdi: 

---

1.
Iqtisodiyot siyosatdan ustun bo‘lishi kerak. 
2.
Islohotlarni o‘tkazishda davlat boshchilik qilishi lozim, 
u islohotlarni ishlab chiqadi va amalga oshiradi. 
3.
Hamma narsada qonun ustuvorligiga erishish, 
qonunlarga hamma amal qilishi lozim. 
4.
Kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish zarur. Aholini 
ijtimoiy himoya qilish bozor islohotlarining shartiga aylanishi 
kerak. 
5.
Bozor iqtisodiyotiga 
o‘tish bosqichma-bosqich,
ob’ektiv iqtisodiy qonunlarga muvofiq amalga oshirilishi 
lozim. 
jhBu tamoyillar olamshumul ahamiyatga ega. Zero, taklif 
qilingan modelda bozor munosabatlarini rivojlantirishning 
umumiy, baynalmilal jihatlari milliy xususiyatlar bilan 
uyg‘unlashadi. 

---

I.A. Karimov bozor islohotlarini amalga oshirishning 
boshqa mamlakat o‘ziga xosliklarini hisobga olmaydigan begona 
tajribasini ko‘r-ko‘rona ko‘chirish tamoyilini rad etadi va asosan 
o‘z kuchiga tayanish tamoyilini ilgari suradi. 
O‘z kuchiga tayanish tamoyili shunchaki xayol emas, balki 
O‘zbyokistonning iqtisodiy imkoniyatlarining puxta ilmiy hisob-
kitobidir. 
Respublikada 
bozor 
munosabatlari 
majmuini 
shakllantirish yo‘lida dastlabki qadamlar tashlandi; bank tizimi va 
tijorat banklari tizimi yaratildi. Savdo-xom ashyo birjalari, 
brokerlik idoralari va savdo uylari tashkil qilinayotir. 
Sanoat, qurilish, savdo, umumiy ovqatlanish, maishiy 
xizmat ko‘rsatish korxonalari va uy-joy fondini davlat 
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 
faol amalga 
oshirilmoqda. 
Bozor munosabatlari iqtisodiyotning qishloq xo‘jalik 
tarmog‘ida ham keng rivojlanmoqda. Kolxozlar va sovxozlar 
qayta tuzildi, fermer (dehqon) xo‘jaliklari tashkil qilinmoqda. 
Ko‘pgina 
tarmoq 
vazirliklari, 
mahkamalari 
va 
boshqarmalari negizida xo‘jalik birlashmalari, konsernlar, 
assotsiatsiyalar, xoldinglar, korporatsiyalar tashkil qilindi. 
Korxonalar, aksiyadorlik jamiyatlariga to‘la erkinlik berildi. 
“Sifat menejmenti” fanining bozor munosabatlariga o‘tish 
vositasi bo‘lib, boshqaruv jarayonlarining mohiyatini belgilab 
beradi. 
Bozor 
munosabatlariga 
o‘tish 
sharoitlarida 
muammolarning yangi progressiv texnik, iqtisodiy va ijtimoiy 
echimlarini ishlab chiqish, ishlab chiqarish va boshqaruv 
jarayonlariga sifat o‘zgarishlarini kiritishga bo‘lgan e’tiborni 
kuchaytirish zarur. 
Bu vazifalarni amalga oshirish butun boshqaruv tizimining 
tashkilotini o‘zgartirishni talab qiladi. Boshqaruvning axborot 

---

ta’minotini o‘zgartirish, ilmiy- texnik ma’lumotlarning 
ahamiyatini oshirish lozim. Boshqaruv ma’lumotlarini qayta 
ishlash, o‘zatish, yig‘ish va saqlashning yangi texnik vositalari 
zarur. Qarorlarni tayyorlash, qabul qilish va ularning bajarilishini 
nazorat qilishda tubdan o‘zgarish yasash lozim. Rahbar xodimlar 
va mutaxassislar ish jiddiy o‘zgargan holda tashkil etishadi; 
ularga korxona, aksiyadorlik jamiyati boshqaruvini tashkil 
qilishda to‘la erkinlik berilgan. 
Tegishli ravishda kadrlarning kasbiy malakasiga bo‘lgan 
talablar ham o‘zgaradi, shu bilan bir vaqtda boshqaruv organlari 
to‘zilmasiga o‘zgartirishlar kiritiladi, boshqaruvning funksiya va 
usullari o‘zgaradi. 
Korxona va aksiyadorlik jamiyatlari marketing bo‘limlari va 
xizmatlarining ish ko‘lami ortadi. Bozor ishlab chiqarish 
boshqaruvi bilan bo\liq katta ish hajmini amalga oshirishni talab 
qiladi. 
Bozorni ilmiy tadqiq qilish va boshqaruvning tashkiliy 
tizimida mahsulotga bo‘lgan talab va taklifni bashorat qilish 
ishlari nazarda tutilishi lozim. 

---

Jamoani ijtimoiy rivojlantirishning kompleks dasturi 
masalasi, shu jumladan atrof muhit ekologiyasi masalalari 
birinchi o‘ringa chiqadi. Boshqaruv qarorlarini qabul qilishda 
rahbar xodimlar va mutaxassislarning mas’uliyati ortadi. Bu 
ishlab chiqarish menejmentiga qator o‘zgartirishlar kiritishni 
talab qiladi. 
Eng avvalo birinchi navbatda muvofiqlashtirilishi lozim 
bo‘lgan qarorlar tarkibi tartibga solinadi, qabul qilingan 
qarorlarning bajarilishi uchun javobgar bo‘lgan funksional 
bo‘limlar va xodimlar aniq belgilanadi. 
Turli bo‘in rahbarlari qabul qiluvchi qarorlar doirasini aniq 
belgilab qo‘yishi talab etiladi. Ayrim yuqori rahbarlar hano‘z, 
markazlashtirilgan rejali tizimda bo‘lgani singari, qo‘l ostidagilar 
uchun ham qaror qabul qilishda davom etmoqdalar, holbuki 
korxonalar va aksiyadorlik jamiyatlariga xo‘jalik faoliyatini 
yuritishda to‘la erkinlik berilgan. 
Iqtisodiy-matematik usul va hozirgi zamon hisoblash 
texnikasidan foydalanish doirasining kengayishi bilan yangi 
axborot tizimlarini tashkil qilish, apparatning butun ishini 
ratsionalizatsiya qilish tobora muhim ahamiyat kasb etib 
bormoqda. 
Ishlab chiqarish menejmentining tezkorligini oshirish 
boshqaruvning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Bu 
axborotning o‘tishi, qarorlarni tayyorlash, asoslash, qabul qilish 
va bajarish muddatlarini qisqartirishga bo‘lgan urinishdan dalolat 
beradi. 
Ishlab chiqarish menejmentining tezkorligini oshirish 
maqsadida boshqaruv organlari to‘zilmasidagi pog‘onalar sonini 
qisqartirish, qarorlar qabul qilish jarayonidagi kelishishlar sonini 
qisqartirish zarurati tuiladigan bo‘inlarga qarorlar qabul qilishni 

---

yaqinlashtirish lozim. 
Boshqaruv jarayoni bilan boliq sarf-xarajatlarni qisqartirish 
ham menejmentni muhim vazifasi hisoblanadi. U eng avvalo 
axborot tizimini qayta qurish va hozirgi zamon tashkiliy va 
hisoblash texnikasidan keng foydalanish yo‘li bilan ta’minlanadi. 
Bir 
boshqaruv 
ishlarini 
mexanizatsiyalashtirish 
va 
avtomatizatsiyalashtirish, ish joylarini tashkil qilish va ularga 
xizmat ko‘rsatish, ish vaqtidan tejamli foydalanish katta 
ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Boshqaruv jarayonlarining o‘z vaqtida amalga oshirilishi 
menejmentni 
samaradorligini 
belgilovchi 
muhim 
omil 
hisoblanadi. Har bir boshqaruv jarayoni qat’iy belgilangan 
vaqtda, boshqariluvchi hajmning holati va uning rivojlanish 
tendensiyalaridan kelib chiqib bajarilishi lozim. 
Ishlab chiqarish menejmentini ilg‘or ijobiy o‘zgarishlarning 
tarqalishiga yo‘l ochishi va salbiy o‘zgarishlarning oldini olishi 
zarur. 
Boshqaruv sikllarini qisqartirish ishlab chiqarishning 
rivojlanishiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi. “g‘oya - ishlab 
chiqarish” siklining qisqarishi tadqiq 

---

qilish, loyihalashtirish va tajriba ishlarini amalga oshirish, ularni 
ishlab chiqarishga joriy qilish va o‘zlashtirish jarayoni bilan boliq 
bo‘ladi. 
“Iste’molchi-ishlab chiqarish” siklining qisqarishi esa 
“sotuvchi bozori”dan “iste’molchi bozori”ga o‘tilishi natijasida 
bozorni o‘rganish bilan boliqdir. 
Ishlab chiqarish ikki turdagi boshqarishni tashkil qiladi: 
buyumni, ya’ni mehnat vositalarini boshqarish; odamlar ( 
ishchilar)ni boshqarish. 
Buyumni boshqarish uning o‘zini ishlab chiqarish 
jarayonidan iborat. Bu jarayonda ishchilar moddiy boylik olish 
maqsadida mehnat buyumlariga ta’sir ko‘rsatadilar va boshqarish 
sub’ekti rolini bajaradilar. Moddiy boylik olish uchun mehnat 
buyumlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan ishchilar ikki turga: 
-boshqaruvchi tizimda boshqarishning ob’ekti (odamlarni 
boshqarish); 
-boshqariladigan tizimda boshqarishning sub’ekti (buyumni 
boshqarish) sifatida ishtirok etadi (47-rasm). 
47-rasm. Boshqaruv ob’ekti va sub’ekti. 
Shunday qilib, ishlab chiqarishni boshqarish - ishchilarni 
boshqarishdan iborat bo‘lib, ular o‘z navbatida mehnat 
Буюмларни бошқариш 
нуқтаи назардан - бу 
Одамларни 
бошқариш нуқтаи 
назардан - бу 
Ишчилар 
Объект 
Субъект 

---

vositalarini 
boshqaradilar. 
Odamlarni 
boshqarish 
ishlab 
chiqarishda ularning munosabatlariga ham ta’sir ko‘rsatishdir. 
Masalan, har bir korxona sexlararo asosiy va yordamchi 
sexlar o‘rtasida, har bir sexda esa uchastkalararo; o‘z navbatida 
har qaysi uchastka yoki brigadalarning ishchilari o‘rtasida ishlab 
chiqarish aloqalari va munosabatlari mavjud bo‘ladi. 
Shuningdek, korxonalar boshqa korxonalar bilan maxsulot 
sotish, ishlab chiqarish vositalari bilan ta’minlash borasida ham 
ishlab chiqarish aloqalarini o‘rnatadi. Bu munosabatlar 
kooperatsiya va mehnatni, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish 
darajasiga boliq. Ishlab chiqarish menejmenti bozor iqtisodiyoti 
asoslari, 
tadbirkorlik 
va 
biznes 
asoslari, 
makro 
va 
mikroiqtisodiyot, menejment, marketing, chet mamlakatlar 
bozoriga kabi iqtisodiy fanlar bilan bog‘liqdir. 

---