1-Amaliy mashg’ulot: Minerallarning kimyoviy tarkibini aniqlash

Mineral tarkibidagi birikmalarni aniqlash

Minallar - bu shartli birikmalardir. Mineral formulalarini izomorf aralashmalar bilan ifodalash mumkin. Masalan, sfaleritni - (Zn, Fe)S, ikki mineral ZnS va FeS aralashmasi deb qarash mumkin. Mineraldagi minallar miqdori molekular yoki foizlarda beriladi. Ularning hisobini qorishma tarkibli ilmenit misolida ko`rishimiz mumkin.

1. Ilmenit tarkibi (1 - namuna) va hisoblangan formulasi 16- jadvalda berilgan, shu natijalar asosida minal tarkibini chiqarish kerak. Formuladan ko`rinib turibdiki, bu mineral uch moddaning (minalning) izomorf qorishmasidan iborat - ilьmenit FeTiO₃, pirofanit MnTiO₃ , geykolit MgTiO₃ . Formuladagi koeffitsientni asos qilib olib, minal tarkibini osongina chiqarib olish mumkin (mol. %):

FeTiO₃ -80

MnTiO₃ -10
MgTiO₃ -10

Agar oksid molekular miqdorining dastlabki o`lchamini 17-jadvaldan olinsa, yuqoridagi natijani osonligini keltirib chiqarish mumkin. u holda:

Fe TiO₃ FeO bo`yicha - 0,5386 - 80 mol. %
Mg TiO<sub>3</sub> MgO bo`yicha - 0,0675- 10 mol. %
Mn TiO₃ MgO bo`yicha – 0,0672-10 mol %
0,6733-100%

2. 2-namunadagi ilmenit tarkibi (16-jadval) va formulasi

(Fe^2- _0,68 Mg_0.09 Fe³⁺ _0,09 Al_0,09 Mn_0,05 )₁₀₀
(Ti_0,82 Fe³⁺ _0,09 Al_0,09 )₁₀₀ O₃₀₀
birinchi namunadagi ilmenitdan farq qiladi. Farqi shundan iboratki, aluminiy, uch valentli temir izomorf aralashma sifatida topilgan va ular taxminan Al₂ O₂ , Fe₂ O₃ minal ko`rinishda bo`lsa kerak.
Ilmenit Fe TiO₃ formulasi va yuqoridagi izomorf aralashmalar formulasi bir xil emas. Koeffitsientni hisoblash tartibi 17-jadvalda berilgan, molekulyar miqdori bo`yicha esa 18-jadvalda keltirilgan. Albatta, ularning natijalari bir xil bo`ladi.
3. Kimyoviy tarkibi bo`yicha minerallarning formulasini umumiy qilib keltirishning sodda usuli ham bor. Bu olingan kimyoviy tarkib natijasini atom og`irligiga nisbatidir. Masalan, barit-BaSO₄ :
1. Ba - 58,8
S - 13,7
O - 27,5
Ba = 58,8:137=0,43
Ba-137 - Mendeleyev davriy sistemasidagi atom og`irlik
S =13,7:32=0,43
O = 27,5:16=1,72
Ba - S - O
0.43 x 4 = 1.72 Ba₁ S₁ O₄ = Ba SO₄

2. Plagioklaz

Al - 10,30
Si - 32,97
O - 48,83
Na - 8,78

Al = 10,3 : 26,98=0,38

O - 48,83 : 15,99=3,05
Si - 32,97 : 189,08=1,14
Na - 8,78 : 22,98=0,38

Na - Al - Si - O
0,38 : 0,38 : 1,14: 3,05
1 1 3 8

Na (Al Si₃ O₈ )

Ko`p hollarda berilgan minerallarning nazariy formulasiga qarab uning tarkibiy qismidagi elementlar miqdorini hisoblash zarurati tug`iladi. Masalan, yuqorida keltirilgan albit minerali Na (Al Si₃ O₈ ) berilgan bo`lsa, u holda natriy va boshqa elementlarning atom og`irligi olinadi va ular yig`indisidan proporsiya tuzilib, har bir elementning molekular foiz miqdori keltirib chiqariladi:

Na - 22,98
Al - 26,98
Si - 28,08 x 3=84,24
O - 15,99x8=127,92
Σ=262,12

Na uchun 262,12 - 100%
22,98 - x
x= 22,98·100 =8,76% Na - 8,76 %
262,12

Al uchun 262,12 - 100 %

26,98 - x
x= 22.98·100=10.29%
262,12 Al - 10,29 %

Si uchun 262,12 - 100 %
84,24 - x
x= 84,24·100 =32,13
262,12 Si - 32,13 %

O uchun 262,12 - 100 %

127,92 - x
x= 127,92·100 = 48,8%
262,12 O - 48,8 %
Shunday qilib, minerallarning nazariy kimyoviy tarkibini keltirib chiqarildi.