1-amaliy mashg‘ulot Mavzu: Xom-ashyo, material va mahsulotlarning asosiy xossalari

1-amaliy mashg‘ulot
Mavzu: Xom-ashyo, material va mahsulotlarning asosiy xossalari (zichlik, nisbiy zichlik, solishtirma og‘irlik)

Xom-ashyoni qayta ishlash natijasida hosil bo‘lgan ko‘pgina kimyo va oziq-ovqat mahsulotlari turli jinsli sistemalardan tashkil topgan bo‘ladi. Ularning asosiy fizik-mexanik va diffuzion-issiqlik xossalari - zichlik, solishtirma og‘irlik, qovushoqlik, sirtiy taranglik, issiqlik sig‘im va o‘tkazuvchanlik, temperatura o‘tkazuvchanlik va boshqalar bilan xarakterlanadi.

Zichlik. Hajm birligidagi V bir jinsli jismning massasi m zichlik  deb yuritiladi:
(1)
bu yerda  - zichlik, kg/m3; m - massa, kg; V – hajm, m3.

Zichlik kattaligiga teskari bo‘lgan kattalik solishtirma hajm v deb yuritiladi:

(2)
bu yerda v - solishtirma hajm, m3/kg.
Nisbiy zichlik  deb modda  zichligining suv zichligi _s nisbatiga aytiladi va u ushbu ko‘rinishga ega:
(3)
Suyuq, toza moddalar eritmalarining zichligi erigan modda konsentratsiyasi va eritma temperaturasiga bog‘liq:
(4)
bu yerda KM - quruq modda konsentratsiyasi, %; T - eritma temperaturasi, K.

Suyuqlik aralashmasining hajmini komponentlar hajmlarining yig‘indisiga teng deb qabul qilib, uning zichligini ushbu formuladan aniqlash mumkin:

(5)
bu yerda x₁, x₂,...- komponentlarning massaviy ulushlari; _ar, ₁, ₂, ... - aralashma va komponentlarning zichliklari, kg/m3.

Suspenziya zichligi _sus quyidagi formula yordamida hisoblab topiladi:

yoki (6)

bu yerda x - suspenziya tarkibidagi qattiq fazaning massaviy ulushi; _k va _s - qattiq va suyuq fazalarning zichliklari, kg/m3.

Qand qiyomi, meva va meva-rezavorlarning sharbati yoki shakarli sut kabi suyuqliklarning 20°C temperaturadagi zichligi ushbu formuladan aniqlanadi:


 (7)
bu yerda x - quruq moddalar konsentratsiyasi, %.
Agarda, temperatura 20 °C dan farqli bo‘lsa, quyidagi formula qo‘llaniladi:


(8)
bu yerda t - mahsulot temperaturasi, °C .

Tomat mahsulotlarining zichligi esa, ushbu formulada hisoblanadi:

(9)