1-Amaliy ishi Mavzu: Tog’ jinslarini hosil qiluvchi mineral namunalarini ko’zdan kechirish. Maqsad

Magmatik tog' jinslari klassifikatsiyasi.

3.1-jadval

Tog' jinsi tarkibi			Chuqurlikdagi tog' jinslari		Yer yuzasidagi tog' jinslari
Kimyoviy	Asosiy minerallar			Qadimgi (o'zgarganlari)		Yosh (yangi)
Nordon SiO2>65%	Kvars, dala shpati (ko'proq ortoklaz), slyuda (kamroq boshqa qora minerallar)	Granit		Kvarsli porfit		Liparit
O'rta SiO265-52%	Dalashpati (ko'proqortoklaz). Kamroq soxta muguz aldamchisi, biotit avgit.	Sienit		Ortoklazli porfir		Traxit
		Diorit		Porfirit		Andezit
Asosiy SiO252-40%	Asosiy plagioxlaz (ko'proq labrador), avgit, bazida olivin.	Gabbro		Diabaz		Bazait
Ultra asosiy SiO2<40%	Avgit, olivin rudali mineral. Olivin va kon minerallar;	Piroksenit Pirodotit Dunit		---		---

To'liq kristalli, yarim kristalli va shishasimon kristallari farqlanadi. Birinchilari intruziv jinslarga, ikkinchi xil tuzilmalar effuzif jinslarga, uchinchi xil tuzilmalar esa lavaga xos bo'ladi.

Intruziv tarkibli tuzilmalarning to'liq kristalli, yirik donali bo'lishi ularning yuqorisida joylashgan tog' jinslarining bosimi ostida asta - sekinlik va xotirjamlik bilan kristallanishdan dalolat beradi. Tarkibiy tuzilmalarning yirik donli (donlar o'lchami 5 mm dan oshiq), o'rta donli (2 mm dan 5 mm gacha) va mayday donli (2 mm gacha) turlarini ajratib ko'rsatish mumkin. Shuningdek donlari bir tekis joylashgan va porfirsimon tuzilmalar pegmatit tuzilma dala shpati va kvarsning bir vaqtda kristallanishidan vujudga kelgan tuzilma (yozuv granit deb ham ataladi)larni ajratib ko'rsatish mumkin.

To'liq kristalli, donli tog' jinslari odatda og'ir tekisturaga ega bo'ladi.Bazi oqib chiqqan tog' jinslariga flyuidal tekisturaga hos bo'lib, shu magma oqishi bilan bo'gliqdir. Xamda bodomsimon tekisturaga ega bo'ladi, yani bodomda bo'lgani kabi bo'shliqlar kalsit va boshqa minerallardan hosil bo'lgan bo'ladi.

Shuningdek taksid tekistura (tarkibiy tuzilish) bu minerallar to'plamining alohida dog'lar shaklida joylashuvidan xosil bo'ladi. Chiziqsimon tarkibiy tuzilish (tog' jinsida turli mineral bo'laklarining birin-ketin almashib joylashuvi va shakli tarkibiy tuzilish tog' jinsida ko'zga ko’rinadigan bo'shliqlar bo'ladi.) kabi tarkibiy tuzilishlar farqlanad.

Yerning ichki qismidagi mineral massa — magmaning yuqoriga qarab ko‘tarilishi va yer qobig‘i qavatlari ichida yoki ularning ustiga chiqib qotishi jarayonida paydo bo‘ladi. Shuning uchun ham bu jinslar o‘zlarining qayerda paydo bo‘lishiga qarab, o‘z navbatida intruziv va effuziv- vulqon, ya’ni vulqonlarning otilishi jarayonida vujudga kelgan tog‘ jinslariga ajratiladilar.

Intruziv tog‘ jinslari magmaning yer yuzasiga yetib chiqmay, yer qobig‘ining ichki qismi qavatlari orasidagi yoriqlarga batolit, shtok, lakkolit, lopolit, dayka, sill (qatlamlararo tomirlar) holatida kirib qotishi va uzoq vaqtlar davomida sovishi jarayonida paydo bo‘ladi (3.1-rasm).



3.1-rasm. Magmatik tog’ jinslarining yotish shakllari.