1-amaliy ish mavzu: O’zbekistonda chop etilgan obzor umumgeografik kartalarni o’qish, o’rganish va tahlil qilish

2.
 
O’rganilayotgan umumgeografik kartalarni tahlil qilish va baholash
 
Amaliy mashg’ulot uchun tanlab olingan karta – Shimoliy Amerika Tabiiy 
kartasi. 
Karta tuzishdan ko’zlangan maqsad o’quvchiga materik haqida ma’lumot 
berish, foydali qazilma konlari, relyefi va iqlim oqimlari haqidagi umumiy 
ma’lumotlarni berishdan iboratdir.
Kartada Shimoliy Amerika materigining lanshafti to’liq tasvirlangan.
4-rasm.
Shimoliy Amerika materigi “Tabiiy karta”si 
Mazkur kartani tahlil jarayoni umumgeografik karta elementlarini tahlil 
qilish va ajratish bilan uzviy bog’liq.
Matematik asos elementlari kartani tuzish, uning sinchi qovurg’asini va 
matematik joylashuvini shakllantirishga yordam beradi. Umumgeografik har 
qanday karta 
proyeksiya
asosida shakllanadi. O’rganilayotgan karta materiklarni 
tasvirlash uchun qo’llaniladigan Lambertning qiyshiq gorizontal azimutal 
proyeksiyasidan foydalanilgan. Karta parallel va meridianlari 10° dan o’tqazilgan. 
Bunda xatoligi yo’q nuqta 1 ta va uning markaziy nuqtanig geografik 
koordinatalari λ=100° (g’arbiy)
(shimoliy). Kartani tuzishdan ko’zlangan 

---

maqsad o’quvchida materik shakli va joylashuvi haqida taassurot qoldirish, 
shuning uchun kartada shakl xatoligi va maydon xatoligi kuzatilmaydi, proyeksiya 
bo’yicha xatolik karta markazidan karta chetlariga qarab ortib boradi. 
Karta 1:35 000000 
masshtab
da (1sm da 35 km) tuzilgan bo’lib, u obzor 
kartalar qatoriga kiradi. Karta masshtabi jarta janubi-sharqiy burchagiga ramka 
ichida raqamli va chiziqli masshtabda tasvirlangan.
Geodezik asos elementlari karta tasvirlanmagan, negaki uning nomenklatura 
va razgrafkasi, DGP lari ham ko’rsatilmagan. 
Karta 
komponovkasi
esa ramkani to’liq qamragan va ramkani kesib 
o’tmagan obyekt bilan chegaralangan. Karta nomi karta ramkasi ichiga shimoli-
g’arbiy chekkasiga alohida ramkada joylashtirilgan. Kartaning matnli va rasmli 
ma’lumotlari karta ramkasi ichida janubi-g’arbiy chekkasida ko’rsatilgan. Relyefni 
tasvirlovchi gipsometrik shkala karta umumiy ramkasi ichida, alohida ramkada, 
karta ramkasining janubi-g’arbiy burchagida tasvirlangan. Kartaning biror elementi 
karta ramkasini kesib o’tmagan.
Karta asosiy mazmunini ochib beruvchi kartografik tasvir elementlari 
hisoblanadi va ular kartaning kartografik mazmuni ham hisoblanadi.
Kartada 
gidrografiya
obyektlari vazifasiga ko’ra maydonli shartli belgilarda 
areallar kartografik tasvirlash usulida tasvirlangan. Ularni tasvirlashda ular 
joylashgan o’rni, yaxlitligi va shakli saqlanib qolingan. Ko’llarning chegarasi va 
daryolar chiziqli belgilar usulda ko’k tasvirlangan. Kartada ko’llar va suv 
omborlari, okean va dengizlar maydonli shartli belgilarda areallar usulida ko’k 
rangda tasvirlangan. Ularning nomlari ko’k rangda obyekt konturi bo’ylab 
yozilgan.