1-амалий машғулот. Спортчиларнинг диспансер назоратини ташкил етиш Режа

6-амалий машғулот: Спортчиларда иммунитет тушунчаси ва аллергия ҳақида маьлумот


Режа:
1. Иммунитет ҳақида тушунча
2. Иммунитет турлари
3. Иммунитет механизмлари
4. Аллергия ҳақида тушунча. Касаллик қўзғатувчи омиллар
5. Орттирилган иммунитет танқислиги синдроми (СПИД) касаллиги (келиб чиқиши, тарқалиши, оқибатлари)


Таянч сўзлар ва иборалар: СПИД, ОИТС, иммунитет, иммунитет турлари, инфекция, инфекцион касаллик, антитела, лимфа тугунлари, бактерия, микроблар, аллергия, антиген, аллерген,


Ишнинг мақсади: Иммунитет ҳақида тушунчага эга бўлиш.
Иммунитет деб, организмнинг ўраб турган атроф муҳитни турли зарарли таъсиротларига қаршилик кўрсата олиш қобилиатига айтилади.
Иммунитет табиий ва орттирилган бўлади. Айрим турдага ҳайвонда ёки шу организмнинг туғма хусусиятага хос бўлган иммунитетни табий ёки туғма иммунитет дейилади. Ортирилган иммунитет деб, ъаёт давомида ривожланиб келиб чиқадиган имминитетга айланади. Ўз навбатида ортирилган иммунитет табиий ва суноий бўлади. Табиий актив иммунитет инфекциянинг касаллик (масалан, карлатина, қизамиқ ва ҳоказо)ни бошидан кечириш натижаснда одамда ишланиб чиқган иммунитет турига айтилади.
Табиий пассив имунитет янги туғилган болаларда бўлади. Масалан, бола она қорнида ривожланаётган вақтида тайёр иммун моддаларини онасининг қонидан ёки кўкрак билан боқилаётган вақтида онасининг сутидан олиши мумкин. Бунда бола организми иммунитет ишлаб чиқаришда актив қатнашмайди.
Суноий актив иммунитет деб, организмга вакциналар (патогеа хусусиятлари ниъоятда кучсизлантирилган бактерия ёки токсинлар)ни юбориш орқали қилинган иммунитетга йиғилади. Шунинг учун инфекцйон касалликлар (чечак, қоқшоқ, қутириш ва ҳоказолар)нинг олдини олиш мақсадида медицинада вакцивалардан кенг фойдаланилмоқда.
Сунъий пассив иммунитет инфекцион касалликдан тузилган одамнинг қон зарбида бўлган иммун моддаларни одам органзмига суноий равишда юбориш йўли билан хосил қилинади. Одатда, пасив иммунитет актив иммунитетга қараганда чидамсизрок бўлади ва узоқ вақт сақланмайди.
Иммунитет механизмлари. Иммуитет ишлаб чиқиш механизмлари хар хил бўлиши мумкин. Фагоцитоз, гуморал ва тўсиқ функциялар деб аталувчи омиллар ана шу мехаиизмларнинг энг муҳим турларидир.
Иммунитетнинг гуморал омиллари. Бактериялар шй бактерияларга сезгир бўлмаган организмга кирса тезда нобуд бўлади. Булар фақатгина фагоцитал йўли эмас, балки организм суюқллигида бўлган моддаларни парчалаш туфайли хам нобуд бўлади. Бу моддалар (ёки омиллар) гуморал (греча "Гумор"-суюқлик демакдир) моддалар деб аталади. Бу моддалар қон орқали тарқаланади ва организмнинг тўқималари ва хужайраларигача етиб боради.
Фагоцитоз (греча "Фагео" емоқ демакдир) организм учун бир бўлган заррачаларнинг турли хужайралар томонидан ютилишига айтидади. Ҳужайраларнинг йўлида учрайдиган ёш заррачалар, шу жумладан бактериялар хам ҳужайраларнинг цитоплазмасига ўралади ва натижада унинг ичига қамалади, кейинчалик у бактерия хужайраларининг ичида ъазм бўлиб йўколади. Фагоцитоз ходисасини ва унинг ахамиятини биринчи марта йирик рус олими И.М.Сеченов таърифланган эди. У хамма имунитет хлдисалари фатоцитоз билан боғлиқ деб ўйлаган. Олим фикрича организм учун ёш бўлган заррачаларнинг шу жумладан қонга тушган микробларнинг хам, ўз ичига қолиб ва хазм қилиш қобилиятига лейкоцитлар эгадир. Бундай лейкоцитларни И.М.Ссченов фагоцитлар деб атади.