1. Alisher Navoiyning mumtoz poetikaga doir qarashlari aks etgan asarlari

39.Mumtoz poetikada iyhom san`ati(nazariy ma`lumot va misollar bilan)
Iyhom ( Shubhaga solish, adashtirish) – she’r misralarida muayyan bir so’zni ikki yoxud undan ortiq ma’nolarda qo’llash usuli.
Bunda so’zning bir ma’nosi yuzaroqda bo’lib, boshqa ma’nosi (asosiysi) yashirin (botin) bo’ladi. O’quvch bu so’zning yuzakiroq ma’nosini tezda anglaydi, shundan so’ng uning yashirin ma’nosi ham borligi haqida o’ylaydi va fahm-farosat bilan uning botiniy ma’nosini ham topadi (shoirning maqsadi so’zning na shu ma’nosida ekanligini anglaydi). Iyhom nozik fikrlarni pardali ifodalashda juda qo’l keladi.
Zahiriddin Muhammad Bobur lirikasidan olingan quyidagi baytda ishlatilgan “so’rorim” so’ziga e’tibor qilaylik:
Labing bag’rimni qon qildi, ko’zimdin qon ravon qildi,
Nega holim yomon qildi, men andin bir so’rorim bor.
Endi bu baytni sharhlab ko’raylik: “So’rorim” so’zining ikki ma’nosi bor: 1) bag’rim “qon” bo’ldi, ko’zimdin “qon” keldi. Buning sababini undan bir so’rashim bor; 2) uning lablari totidan ahvolim juda g’alati bo’ldi – men u lablardan yana bir so’rorim bor. Shoirning muddaosi “so’rorim” so’zining mana shu ma’nosida, ya’ni, so’zning botiniy ma’nosida. Demak, shoir lirik qahramonning chuqur intim his-tuyg’ularini yalang’och holda bayon qilmaydi, aksincha, nozik tuyg’uni nafis ifoda vositasida latofat bilan ibo bilan tasvirlaydi. Iyhom san’ati shoirdan qanchalik san’atkorlikni talab qilsa, o’quvchidan ham shunchalik fahm-farosatni, zehni o’tkirlikni, topqirlikni talab etadi.

41.Arastuning “Poetika” asarida adabiy-estetik qarashlar.
Aristotelning “Poetika” asarining asli nomi “Poeziya” san‘ati to‘g‘risida” deb
nomlangan. Aristotelning bosh maqsadi qadimgi yunon adabiyotidagi rivojlanish
jarayonlarini tanqidiy anglash va ular asosida alohida xulosalangan tizim
yaratishdan iborat bo‘lgan. Aristotel qadimgi yunon eposi va dramasi tarkibidagi
umumiy, qonunlashgan holatlarni, ya‘ni badiiy tur elementlarini ilmiy aniqlashga,
badiiy adabiyotni esa tur va xillarga bo‘linishiga asos solgan. Primitiv tarzda bo‘lsa
ham badiiy aks ettirish (художественное отражение – mimesis) badiiy adabiyot va
boshqa san’at turlarining vujudga kelish prinsipi ekanligi to’g‘risidagi fikr ham
Aristotelga tegishlidir. Mim, ya’ni biz “masxaraboz” deb bilgan so‘z ham, qadimgi
yunonchadan “taqlid qiluvchi” deb tarjima qilinadi. Aristotel fantaziya orqali hayotning o’xshashi obrazlarda yaratilishi haqida gapiradi hamda ana shu jarayonni mimesis deb ataydi. Shuningdek, katarsis to‘g‘risidagi ta’limot ham adabiyotshunoslikka Aristotel tomonidan kiritilgan. Katarsis qadimgi yunonchadan “poklanish” mazmunida tarjima qilinadi. Pifagor ta’limoti bo‘yicha musiqa qalbni poklash uchun tavsiya etiladi, ya’ni musiqani eshitish va anglash jarayonida inson estetik va etik prinsiplari shakllanadi. Ana shu katarsis g‘oyasi asosida keyinchalik Aristotel adabiyotshunoslikda “katarsis” atamasini qo’llagan. Katarsis badiiy adabiyotning musiqa kabi insonga ta’siri va ana shu ta’sirning inson ongi va shuurini poklash qobiliyatiga egaligi haqidagi adabiy tushunchadir. Qalbni poklash mavzui qadimgi Gresiyada ko‘plarni qiziqtirgan bo‘lib, Geraklid olov bilan poklanish, Platon esa insoniy hissiyotni o‘ziga bo‘ysundirish tananing
o‘z ruhidan ozod bo‘lishiga tengligi to‘g‘risidagi fikrni ilgari surgan.
Aristotel musiqa bilan poeziyaning juda katta tarbiyaviy ahamiyati haqida
gapiradi hamda mazkur san‘atlar insonning poklanishi (tarbiyalanishi) uchun
xizmat qiladi, deb hisoblaydi. Hozirgi zamon adabiyotshunosligi va nazariyasining
asosiy tamoyillarini belgilovchi ko‘pchilik istilohlar ham ilmga Aristotel
tomonidan kiritilgan. Masalan, epos, lirika va drama, asar fabulasi, badiiy matnda
uchrashi mumkin bo‘lgan badiiy trop, ya’ni badiiy sifatlash usullari bo‘lgan