1. Adabiyotshunoslik tizimida navoiyshunoslikning o’rni

12. Tazkiralarda Alisher Navoiy ijodiyotiga munosabatning yoritilishi.
Fors tilida yozilgan Davlatshoh Samarqandiyning “Tazkirat ush-shuaro”, Som Mirzoning “Tuhfai Somiy”, Rizoqulixon Hidoyatning “Majma ul-fusaho” tazkiralarida Navoiy siymosi haqidagi fikrlar navoiyshunoslikning ayrim qirralarini yoritishda qatnashgan. Shu bilan birga Hazrat Navoiyning “Majolis un-nafois” tazkirasi fors tiliga Faxriy Hiraviy tomonidan “Latoyifnoma” sarlavhasi bilan Hirotda, Hakimshoh Muhammad Qazviniy (v. 1558) esa uni Onadoʻlida forschaga oʻgirganlar.
Hazrat Alisher Navoiy tomonidan yaratilgan turkiy tazkirachilik maktabi XX asr boshlariga qadar nafaqat Turkiston yoki Markaziy Osiyoda, balki Eron, Hindiston, Afgʻoniston, Ozarbayjon hamda Turkiyada muvaffaqiyat bilan davom etgan[1]. Oʻtgan 500 yildan ortiqroq vaqt davomida yaratilgan tazkiralarda “Majolis un-nafois”ning izlarini ilgʻash qiyin emas. Birgina Onadoʻlida turkiy tilda 36 tazkira yaratilgan boʻlib, bular, asosan, “Shoir tazkiralari” (yaʼni valiylar va dabirlar tazkiralari bu hisobdan tashqari)dir[2]. Shundan 12 tazkirada Hazrat Navoiy shaxsi tilga olingan, uning ijodiga munosabat bildirilgan.
Onadoʻlida yaratilgan ilk tazkiralar sifatida Saxiy Bey (1548)ning “Hasht bihisht” (“Sakkiz jannat”, 1538) asariga diqqat qaratamiz. Muqaddimada muallif oʻzining “Hirot tazkiralaridan “Bahoriston”, “Davlatshoh tazkirasi” va “Majolis…”ni tadqiq etganini Usmonli oʻlkasida yetishgan shoirlarni unutilishdan qutqarmoq uchun ularga oʻxshatma tarzida bir asar yozganini aytadi”[6
Hasan Chalabiyning “Tazkiratu-sh-shuaro” (1585–1586) tazkirasi
Gʻaliboʻlulu Oliyning “Koʻnh-ul-axbor” asari tazkira qismi”
Oshiq Chalabiyning “Mashoyir-ush-shuaro” asari Navoiy ijodiga keng va atroflicha munosabat bildirgani bilan ajralib turadi.


13. XX asrning 30-yillaridagi tadqiqotlarning navoiyshunoslik fani rivojidagi o’rni.
O‘tgan asrning 20-30 yillaridan boshlab yurtimizda Alisher Navoiy ijodini chinakam ilmiy mezonlar asosida o‘rganishga kirishildi. Bu sohadagi dastlabki qadam sifatida Abdurauf Fitratning “Navoiyning forsiy shoirlig‘i ham uning forsiy devoni to‘g‘risida” (“Maorif va o‘qitg‘uchi” jurn., 1925) va “Farhodu Shirin” dostoni to‘g‘risida” (“Alanga” jurn., 1930) maqolalarini ko‘rsatish mumkin.
Butun sobiq Sho‘rolar Ittifoqi miqyosida Navoiy tavalludining 500 yilligini keng nishonlash haqida qaror qabul qilinishi munosabati bilan “Xamsa”ning qisqartirilgan varianti (Sadriddin Ayniy, 1939), “Chor devon”, “Muhokamatu-l-lug‘atayn”, “Mahbubu-l-qulub” asarlari nashr qilindi (http://hozir.org/simond-de-sismondining-iqtisodiy-qarashlari-va-uning-nazariyas.html), turli tadqiqot va monografiyalar yaratildi, shoir asarlari rus (http://hozir.org/mixail-ivanovich-glinkaning-hayot-yillari.html), ukrain, tojik, ozarbayjon va boshqa ko‘plab tillarga tarjima qilindi. Olim Sharafiddinov (“Alisher Navoiy”, 1939), M.Shayxzoda (“Genial shoir”, 1940), V.Abdullayev (“Navoiyning Samarqanddagi hayoti va faoliyati haqida”, 1940) kabi olimlarning tadqiqotlari yaratildi; A.Borovkov, YE.E.Bertels, H.Olimjon, X.Zarif, O.Usmonov, M.Shayxzoda hamda boshqa ijodkor va olimlarning ilmiy maqolalarini o‘z ichiga olgan “Rodonachalnik uzbekskoy literaturi” (“O‘zbek adabiyotining asoschisi”, 1940) to‘plami e’lon qilindi.
14. Alisher Navoiy yashab ijod qilgan tarixiy davr va muhit xususiyatlarini
o’rganishga doir tadqiqotlar.
15. Navoiy tavalludining 500 yillik yubileyi munosabati bilan chop etilgan
tadqiqotlar. Butun sobiq Sho‘rolar Ittifoqi miqyosida Navoiy tavalludining 500 yilligini keng nishonlash haqida qaror qabul qilinishi munosabati bilan “Xamsa”ning qisqartirilgan varianti (Sadriddin Ayniy, 1939), “Chor devon”, “Muhokamatu-l-lug‘atayn”, “Mahbubu-l-qulub” asarlari nashr qilindi (http://hozir.org/simond-de-sismondining-iqtisodiy-qarashlari-va-uning-nazariyas.html), turli tadqiqot va monografiyalar yaratildi, shoir asarlari rus (http://hozir.org/mixail-ivanovich-glinkaning-hayot-yillari.html), ukrain, tojik, ozarbayjon va boshqa ko‘plab tillarga tarjima qilindi. Olim Sharafiddinov (“Alisher Navoiy”, 1939), M.Shayxzoda (“Genial shoir”, 1940), V.Abdullayev (“Navoiyning Samarqanddagi hayoti va faoliyati haqida”, 1940) kabi olimlarning tadqiqotlari yaratildi; A.Borovkov, YE.E.Bertels, H.Olimjon, X.Zarif, O.Usmonov, M.Shayxzoda hamda boshqa ijodkor va olimlarning ilmiy maqolalarini o‘z ichiga olgan “Rodonachalnik uzbekskoy literaturi” (“O‘zbek adabiyotining asoschisi”, 1940) to‘plami e’lon qilindi.