1-§. Zoologiya fani va uning vazifalari

Savol va topshirilar.
1. Uy pashshasi qanday tuzilgan?
2. Pashshaning qurtlari qanday rivojlanadi?
3. Chivinlar qanday zarar yetkazadi?
4. Iskabtoparlar qanday zarar yetkazadi?
5. So‘nalarning zarari nimadan iborat?
6. Bo‘kalar qanday ziyon keltiradi?

27-§. Hasharotlarning kelib chiqishi va ahamiyati
Hasharotlarning tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyati. Tabiatda ko‘pchilik hayvonlar va o‘simliklarning hayoti hashrotlar bilan bog‘liq. Hasharotlar qaldirg‘ochlar, qizilishtonlar, chittaklar va boshqa qushlar, sutemizuvchilardan ko‘rsha palaklar va tiðratikanlar, deyarli ko‘pchilik kaltakesaklar, suvda ham quruqlikda yashovchilar, bir qancha baliqlarning asosiy ozig‘i hisoblanadi. Hatto hasharotlar orasida ham boshqa hasharotlar bilan oziqlanadigan yirtqichlari ko‘p uchraydi. Bir qancha donxo‘r qushlar ham o‘z bolalarini hasharotlar bilan boqadi. O‘laksaxo‘r va go‘ngxo‘r qo‘ng‘izlar, ko‘pchilik pashshalarning qurtlari hayvonlarning murdasi va tezagi bilan oziqlanadi. O‘simlik qoldiqlari bilan oziqlanadigan hasharotlar esa ularning chirishini tezlashtiradi. Hayvon va o‘simlik qoldiqlari bilan oziqlanadigan hasharotlar yer yuzini ifloslanishdan saqlaganligi tufayli ular «tabiiy sanitarlar» deyiladi. Ko‘pchilik gulli o‘simliklar hasharotlar yordamida changlanganida mo‘l hosil beradi. Deyarli barcha burchoqdoshlar, ko‘pchilik qoqidoshlar, gulxayridoshlar, ra’noguldoshlar, piyozguldoshlar, loladoshlar va poliz ekinlari hasharotlar yordamida changlanadi. Tukli arilar beda va sebarganing asosiy changlatuvchisi hisoblanadi. Grechixa, kungaboqar va anjir yovvoyi arilar yordamida changlanadi.
Zararkunanda hasharotlar. Ayrim hasharotlar soni juda ko‘payib ketishi tufayli ekinlarga katta ziyon yetkazadi. Zarar kunanda hasharotlar ro‘yxatiga hasharotlarning 700 dan ortiq turi kiritilgan. Donli ekinlarga osiyo chigirtkasi va xasva, sabzavot va poliz ekinlariga shiralar, mevalarga olma qurti (54- rasm), g‘o‘zaga g‘o‘za tunlami, kartoshkaga kolorado qo‘ng‘izi (55-rasm) katta ziyon keltiradi. Omborlarda saqlanadigan oziq-ovqat mahsulotlariga mita qo‘ng‘izi katta zarar yetkazadi. Mita va uning lichinkasi donlarning ichki qismini yeb bitiradi. Xonadonlarda xona kuyasi kapalagining qurti jun va jundan to‘qilgan kiyim-kechaklarni buzadi. Yog‘ochdan qurilgan inshootlar, shahar va qishloqlarimizdagi binolarning yog‘ochlik qismlari, shuningdek, tarixiy obidalarga termitlar katta ziyon keltiradi. Termitlar zararlagan binolar zilzila, toshqin kabi tabiiy ofatlarda tez qulab tushadi.