1- tajriba ishi Qumning tabiiy namligini aniqlash

Qumning tabiiy namligi quyidagi ifoda orkali aniqlanadi:
(1)
bunda:
- tabiiy nam Qumning ogʼirligi, g;
- quritilgan Qumning ogʼirligi, g.

Misol. Berilgan Qumning tabiiy namligini aniqlaymiz;

= 1000 g
= 987 g
Xulosa: demak, sinalayotgan Qumning namligi
1.32%.
Talabalarning jurnal tartib raqami bo’yicha labaratoriya topshirig’I
m 1, 2 (g) da

№			№			№
1	1000	989	9	1000	981	17	1000	973
2	1000	988	10	1000	980	18	1000	972
3	1000	987	11	1000	979	19	1000	971
4	1000	986	12	1000	978	20	1000	970
5	1000	985	13	1000	977	21	1000	969
6	1000	984	14	1000	976	22	1000	968
7	1000	983	15	1000	975	23	1000	967
8	1000	982	16	1000	974	24	1000	966

2-Tajriba ishi
Haqiqiy zichlik deb, materialning xajm birligidagi xavosiz, gʼovaksiz sof ogʼirligiga aytiladi.
Qum zarrachalarining xaqiqiy zichligini aniqlash
Berilgan materialning zarrachalaridagi xavoiy boʼshliqlar deb, shu material zarrachalari orasidagi xavo qatlamlariga aytiladi. Qattiq togʼ jinslaridan tashkil topgan Qumlarda gʼovaklar boʼlmaydi.
Qumning zichligini Le-Shatelʼe asbobi yordamida aniqlanadi.
Kerakli asbob va uskunalar:
Texnik tarozi toshlari bilan, Le-Shatelʼe asbobi, Qumni quruq xolda saklovchi idish, turgʼun vazndagi Qum namuna, shisha tayoqcha, voronka.
Ishning bajarilish tartibi:
Havo pufakchalarini chiqarib tashlash uchun kolba vertikal oʼqi atrofida bir necha marotaba silkitiladi ortib qolgan Qum tarozida tortiladi.
Qum zarrachalarining zichligi quyidagi ifoda bilan xisoblanadi:
g/sm3 (2)
bunda:
- namuna Qumning og’irligi,
- ortib qolgan Qumning og’irligi, g.
- siqib chiqarilgan suv xajmi sm3.
1-rasm.Le Shatele xajm o’lchagichi:
1-xajm o’lchagich; 2-suvli idish; 3-termometr
Misol. Qum zarrachalarining xaqiqiy zichligini aniqlash
= 22,4 g
= 75g
= 20 sm3
g/sm3.
Xulosa: Demak, sinalayotgan Qum zarrachalari Qattiq tog’ jinslaridan tashkil topgan ekan.
Talabalarga jurnal tartib raqami bo’yicha labaratoriya topshiriq variant

№			№			№
1	100	33.7	9	92	38.5	17	84	29.5
2	99	33.8	10	91	37.5	18	83	28.5
3	98	33.4	11	90	36.5	19	82	27.5
4	97	33.6	12	89	34.5	20	81	26.5
5	96	35.3	13	88	33.5	21	80	25.5
6	95	41.5	14	87	32.5	22	79	24.5
7	94	40.5	15	86	31.5	23	78	23.5
8	93	39.5	16	85	30.5	24	77	22.5

hajim ozgarmas V=30 sm3
3-Tajriba ishi
Qumning tabiiy zichligi va xisobiy boʼshligʼini aniqlash
Sochiluvchan toʼldiruvchilarni idishga erkin toʼkilganda xosil boʼladigan boʼshligʼini xisobga olgan xolda, xajm birligidagi ogʼirligiga uning tabiiy zichligi deyiladi. Bu xossa nisbiy boʼlib, tajribaning oʼtkazilish tartibiga bogʼliq. Shuning uchun bu tajriba QMQ talablariga rioya qilingan xolda olib borilishi zarur.
Kerakli asbob va uskunalar:
Texnik tarozi toshlari bilan, 1-litr xajmli silindr idish (oʼlchamlari: diametri-108 mm, balandligi-108 mm va ogʼirligi-200 g) poʼlat chizgʼich, temir voronka, turgʼun vazndagi Qum namunasi.
Ishning bajarilish tartibi:
Turgʼun vazndagi Qum namunasi voronka orkali 7-10sm balandlikdan silindr toʼlib toshguncha toʼkiladi, ortgani poʼlat chizgʼich yordamida sidirilib tashlanadi.
Namunani idish bilan birgalikda taroziga tortib, uning tabiiy zichligi kuyidagicha aniqlanadi:
g/sm3, kg/dm3 (3)
bunda:
- oʼlchov silindrining Qum bilan birgalikdagi ogʼirligi, g;
- oʼlchov silindrining ogʼirligi, g.
- silindr idishning xajmi, sm3.
Tajribada ikki xil Qum ishlatilishi zarur.
Qumning boʼshligʼi uning xaqiqiy va tabiiy zichliklari qiymatlariga asoslanib quyidagicha aniqlanadi:
(4)
bunda:
- Qumning tabiiy zichligi kg/dm3;
- Qumning xaqiqiy zichligi, kg/дм3.
Misol. Qumning tabiiy zichligi va xisobiy boʼshligʼini aniqlash
1-tajriba
2-tajriba
Nisbiy zichlik xar ikki xolda xam quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
Qumning o’rtacha nisbiy zichligi ;
Qumning zarrachalari orasidagi bo’shliqni aniqlash:
Xulosa: Qumning bo’shlig’i КМК 8735-2005 talabiga muvofiq keladi.