1- modul: ijtimoiy psixologiya faniga kirish 1-mavzu: Ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi va rivojlanishi. Ijtimoiy psixologik g’oyalarning shakllanish tarixi

ijtimoiy fikr va
kayfiyat, jamoaviylik, stratifikatsiya
(ya’ni, jamiyatning turli qatlamlarga
bo’linishi jarayonlari),
 stereotiplar, ziddiyat
,
turmush tarzi, ijtimoiy
tasavvurlar, ijtimoiy ustanovkalar va shaxsning turli ijtimoiy vaziyatlarda
namoyon bo’ladigan fazilatlari
(nuqsonlari)
 va b.

---

5
Ijtimoiy psixologik xodisalar asosan mazmunan va davomiyligiga ko’ra
tafovutlanadi.
Masalan,
mazmuniy jihatdan ular normal va normadan og’ish
tarzidagi xulq maromlariga bo’linadi. Ijtimoiy psixologik xodisalarning normal
xulq-atvorga aloqador shakllari odatda jamiyatda, uning ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyotida, insonlarnig turmush tarzidagi ijobiy o’zgarishlarda namoyon
bo’ladi.
Normal xulqdan og’ish bilan bog’liq bo’lgan xulq-atvor esa ayrim guruhlar
faoliyatiga xos bo’lib, uning oqibatida odatda ayrim shaxsning guruhlarga
(masalan, jinoyatchining jamiyat normalarini buzishi) yoki guruhlarning ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotga salbiy ta’siri (
masalan,
jinoiy guruh yoki ekstremistik
guruhlarning ijtimoiy normal hayotga tajovuzi shaklida) namoyon bo’ladi. Bu kabi
salbiy xolatlar jamiyatning tub asoslarini o’zgartirib yubormaydi, lekin ayrim
vaziyatlarda odamlarning normal kun kechirish, tinch osuda mehnat qilishlariga
halaqit beradi. Eng oliyjanob shiorlar ostida yashayotgan demokratik jamiyatda
ham ayrim alohida shaxs va guruhlar tajribasida ana shunday salbiy oqibatli xulq
ko’rinishlari mavjud bo’ladi. Bu o’z navbatida ekstremal ijtimoiy psixologiyaning
kelib chiqishiga asos bo’lgan.
Ijtimoiy psixologik xodisalarning
kelib chiqishi
nuqtai nazaridan qaralsa, ular
shaxslararo, guruhiy, guruhlararo, ommaviy shakllarda namoyon bo’ladi. Ushbu
xodisalar barqarorligi va davomiyligi nuqtai nazaridan tahlil etilsa, ularni dinamik
(masalan, muloqotning turli shakllarida), o’zgaruvchan dinamik (
masalan,
ijtimoiy
tasavvur, fikr va kayfiyatning o’zgaruvchanligi) va barqaror (
masalan,
urf-odatlar,
qadriyatlar, an’analar kabi) bo’lishi mumkin.
Ijtimoiy psixologiya fan sifatida aynan ana shu xodisalarning paydo bo’lishi,
kechishi va hayotda namoyon bo’lish mexanizmlarini o’rganadi. Zero, bu xodisalar
turli (makro-, mezo- va mikro-) bosqich va darajalarda, turli sohalarda (davlat,
iqtisodiyot, jamiyat va uning turli bo’g’inlari, oila, mahalla, alohida shaxs hayoti
doirasida), turli shart-sharoitlarda (normal, tabiiy, murakkab va ekstremal)
namoyon bo’ladi.
Ijtimoiy psixologik xodisalar namoyon bo’lishining asosiy mexanizmi sifatida
muloqot
jarayonini qabul qilish ko’pchilik olimlarning nuqta nazariga xosdir.
Muloqot tufayli va uning ta’sirida shaxs shakllanadi, kichik guruhlar paydo
bo’ladi, katta ijtimoiy guruhlarning mavjud bo’lishi uchun sharoit yaratiladi.
Aynan muloqot va odamlarning bir-birlariga munosabatlari asosida namoyon
bo’ladigan