1- mavzu: Umumiy fizika (molekulyar fizika) faniga kirish. Molekulyar-kinetik nazariya asoslari. Reja


I. Barcha moddalar molekula va atomlardan tashkil topgan. Molekulalar o‘lchamga va massaga ega



Download 460,69 Kb.
bet5/7
Sana30.04.2022
Hajmi460,69 Kb.
#596178
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
1-Taqdimot

I. Barcha moddalar molekula va atomlardan tashkil topgan. Molekulalar o‘lchamga va massaga ega;
Molkulalarning o‘lchamga ekanligini isbotlash uchun quyidagicha tajriba o‘tkazamiz. Hajmi 1mm3 bo‘lgan zaytun moyi tomchisini suvga tomizilganda moy suv yuzasida 0,6 m2 yuzaga ega bo‘lgan moy parda hosil qiladi. Moy suv yuzasida bir molekula qalinligida yoyildi deb hisoblab, zaytun moyi molekulasining diametrini hisoblaymiz.
Tajribalarning ko‘rsatishichi vodorod taxminan (H) atomining diametri 1A kislorod molekulasi diametri 2,6A, suv molekulasi diametri 3A.
1 mm3 hajmli suvda nechta molekula borligini hisoblashga harakat qilib ko‘raylik.
Bitta molekulaning massasi esa quyidagicha bo‘ladi:
II. Molekulalar orasida moleklalararo bo‘shliq mavjud;
Porshen ostida turgan biror massali gazni siqqanimizda kichikroq hajmga ham o‘sha massali gaz joylashadi. Bunda molekulalar bir-birini ezayotgani yo‘q, balki molekulalararo masofa kichraymoqda.
10 sm3 suvga 10 sm3 spirt solinganda taxminan 19,5 sm3 dan ko‘proq aralashma (aroq) hosil bo‘ladi. Bundan ham ko‘rinib turibdiki, molekulalararo bo‘shliq mavjud ekan.
Mustahkam metall idishda turgan suyuqlikga P=5000 MPa bosim berilsa, suyuqlik molekulalari metall molekulalari orasiga singib kiradi. Yoki bo‘lmasa, metallni qizdirganda hajmi kengayadi. Bunda ham molekula hajmi o‘zgarmasdan, balki molekulalararo masofa kattalashadi.
Demak, modda gaz, suyuqlik va qattiq agregat holatlarining qaysi birida bo‘lmasin, ularning molekulalari orasida bo‘shliq mavjud bo‘lar ekan. Molekulalarning betartib harakati ana shu bo‘shliq hajmda sodir bo‘ladi.
III. Moleklular uzluksiz, betartib (xaotik) harakat qiladilar;
Broun harakati: Suyuqlik yoki gazda muallaq turgan zarrachaning qiladigan tinimsiz, betartib harakati Broun harakati deyiladi. 1827 yilda ingliz botanigi R. Broun gul changining suvda muallaq yurgan zarralarini mikroskop orqali kuzatdi. Ko‘rgan narsasi uni hayron qoldirdi. Bu harakatlar shunday ediki, bu harakatlar suyuqlik oqimlaridan emas va uning doimiy bug‘lanishidan emas, balki zarralarning o‘ziga tegishli edi. Broun, shuningdek, zarralarning juda xilma-xil trayektoriyalar chizib harakatlanishini ta’kidladi; ular tartibsiz harakatlanar edilar. Bu zarralarning o’lchami 10-6 mеtrga yaqin bo’lib, mоlеkulalardan dеyarli 10 ming marоtaba kattadir.
1.1-rasm
Broun harakatining sabablarini faqat 1850 yildan so‘ng real tushuntirib berish mumkin bo‘ldi. U vaqtlarda atomlar va molekulalarning mavjudligiga ko‘pchilik ishonmas edi, har holda to‘g‘ri eksperimental isbotlar yo‘q edi. Shuning uchun, avval zarrachalar o‘zlariga xos «hayot kuchi» hisobiga harakatlanadi, deb faraz qilinar edi. Biroq, Broun tajribalari ko‘p marta va turli xil, mayda zarrachalarda takrorlanganda, effekt universal ekanligi va u hech qanday tashqi omillarga (temperaturadan tashqari) bog‘liq emasligi aniqlandi.Temperatura ortishi bilan broun zarrachalarining harakat intensivligi sezilarli darajada ortib bordi. 1870-yillari oxiriga kelibgina broun harakatining sabablarini suyuqlik molekulalarining shu suyuqlikda muallaq, yurgan zarralar sirtiga urilishi bilan bog‘lay boshladilar.
Broun harakati hech qachon to‘xtamaydigan harakatdir.
Brоun harakatini mоlеkulalarning issiqlik harakatini mоdеli sifatida ko’rish mumkin.
Eynshtеyn va Smоluхоvskiy nazariyalarini amalda tеkshirishga bag’ishlangan tajribalar (1927) frantsuz fizigi J.Pеrrеn va shvеd fizigi T.Svеdbеrglar tоmоnidan amalga оshirildi. Tajribalar Bоltsman dоimiyi va Avagadrо sоnini qiymatlarini aniqlash uchun molekular-kinеtik asоs bo’ldi.

Download 460,69 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish