1- mavzu: Morfemika

 
2-ilova  
Ma’ruza mashg‘uloti mavzulari1. 
1.  Undov so‘zlar haqida ma’lumot 
2.  Undov so‘zlarning turlari 
3-ilova  

---

 
167 
 
Mashg‘ulot Mavzusi: 
undovlar. Ularning grammatik xususiyatlari 
Mashg‘ulot rejasi: 
1.  Undov so‘zlar haqida ma’lumot 
2.  Undov so‘zlarning turlari 
4-ilova  
DASTURLASHTIRILGAN TOPSHIRIQ SAVOLLARI: 
1. Modal so‘zlarning ta’rifini ayting.  
2. Modal so‘zlarning ma’no jiіatidan turlarini ayting.  
3. Ma’lum bir guruhga kirmagan modal so‘zlarni sanab ko‘rsating.  
4. Mustaqil so‘zlardan o‘sib chiqqan modal so‘zlar haqida gapiring.  
5. Modal so‘zlar kelib chiqishiga ko‘ra yana qanday bo‘lishi mumkin? 
 
Undov so‘zlar haqida ma’lumot 
     His-hayajon,  tuyg‘uni,  haydash-chaqirishni  bildiradigan        so‘zlar  turkumi  undov  
deyiladi:  eh, uh, o, e, uf, voy, ura, barakalla, ofarin, salom, xayr,  xo‘sh, rahmat, balli, 
bay-bay, voy-bo‘y, a, ax, ohho, obbo, ey, ehhe, i, ie, o‘h, o‘hho‘, hm, him, be, tuf, hah, ho, 
hay-hay,  eh,  o‘,  ha,  iyi.  Bu  so‘zlar  mustaqil  so‘zlarga  ham    yordamchi  so‘zlarga  ham 
kirmaydigan ayrim so‘z turkumidir. 
      Undovlar  yakka holda, juft holda  yoki  takrorlanib qo‘llanishi  mumkin: oh, voy, oh-
voh, dod-voy, bay-bay, hay-hay. 
     Juft va takrorlangan undovlar  chiziqcha bilan yoziladi. 
     Undovlar ma’no jihatidan quyidagi  turlarga  bo‘linadi: 
     1. His-hayajon undovlari quyidagi ma’nolarni ifodalaydi: 
1) shafqat, mehribonlik: ie, o, voy, voy-ey, eh;  2) sevinch, xursandchilik, zavqlanish: ho, 
o‘h-ho‘, ehe; 3) qoyil qolish, rohatlanish: hay-hay (takrorlansa), oh-oh; 4) mamnuniyat, 
faxrlanish,  mag‘rurlanish,  xayrihohlik:  e-ha,  eh,  ha-ya,  o‘;  5)  undash,  ogohlantirish, 
tasdiq:  ha.  
       Undovlar  yozuvda  gap  bo‘laklaridan  vergul  bilan  ajratiladi.  Agar  undov  kuchli 
bo‘lsa,  his-hayajon  bilan  aytilsa,  undov  belgisi  qo‘yiladi:  Eh!  Havo  naqadar  sof  va 
musaffo! 
    Undovlarning  asosiy  qismi  yasama  emas,  lekin  mustaqil    so‘zlardan  undovlarga 
ko‘chgan  so‘zlar  ham  mavjud:    1)  olmoshdan  :  qani;                                    2)  fe’llardan:  kel, 
hormang, yo‘qol, bor-ey, yashang, kechirasiz:   Kel, bir bahslashaylik!    
      His-hayajon  undovlari,  odatda,    gap  bo‘lagi  vazifasini  bajarmaydi.  Ular  yo  kirish 
so‘z,  yoki  so‘z-gap  bo‘lib  kelishi  mumkin:  Ie,  men  kimni  ko‘ryapman?    -  Dod!  - 
ichkaridan dodlagan ovoz eshitildi. 
     2.  Buyruq-xitob  undovlari  ikki  xil  bo‘ladi:  1)  odamlarga  qaratilgan  undovlar:    a) 
kishilarning diqqatini tortish uchun qo‘llanadigan: hoy, hay (bir marta aytilsa), hey, allo, 
ey;  b)  ta’kid,  buyurish  uchun  qo‘llanadigan:  ma,  tss,  jim,  marsh;  2)  hayvonlarga  yoki 
boshqa  jonivorlarga  qaratilgan  undovlar:  a)  hayvon  va  jonivorlarni  chaqirish  uchun 
qo‘llanadigan:    kisht,  bah-bah,  mosh-mosh,    tu-tu-tu,  kuch-kuch,    gah,  chuh,  beh-beh, 
qurey-qurey; b) hayvon va parrandalarni biror harakatdan to‘xtatish uchun qo‘llanadigan: 
ishsh, ho‘k, tak;                    v) hayvon va parrandalarni biror ishni bajarishga undash 
uchun ishlatiladigan: pisht,  drr, xix, hov-hov, cho‘k, tek, hayt, chu.