1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

Tabiiy  sharoit  va  agroiqlimiy  resurslar
.  Xo„jalikning  barcha 
tarmoqlari,  shuningdek,  aholining  joylashuvida  tabiiy  sharoitining  roli 
katta.  Bu  borada  ayniqsa  yer,  suv,  harorat,  tuproq  kabilar  muhim 
ahamiyat  kasb  etadi.  Yerning  ishlab  chiqarishni  joylashtirishdagi  o„rni 
uning  maydoni,  katta  –kichikligi,  geomorfologik  xususiyatlari  bilan 
tavsiflanadi. 
Yer  jamiyat  rivojlanishining  eng  qadimiy,  eng  birlamchi  omildir. 
Ksenofont  (ye.o  430-355  yy..)  «Yer  insonni  sog„lom  to„q  va  adolatli 
qiladi»,  deb  yozgan  edi.  Ingliz  iqtisodiyoti  va  statistikasining 
asoschilaridan  biri  U.Petti  (1623-1687  yy.)  fikricha,  mehnat  boylikning 
otasi,  yer  esa  uning  onasidir.  Yana  shuni  ta‟kidlash  lozimki,  agar  yer 
ko„pgina xo„jalik tarmoqlari-sanoat, transport va boshqalar uchun oddiy 
sharoit sifatida xizmat qilsa, u qishloq xo„jaligida bebaho boylik, muhim 
resurs  hisoblanadi.  Ayni  vaqtda  sanoat  korxonalarining  (masalan,  yirik 
metallurgiya,  kimyo  yoki  mashinasozlik  zavodlari)  katta    maydonlarni 

---

 
20 
egallashni  ham  unutmaslik  kerak.  Shuningdek,  bunday  maydonlar 
aeroportlar uchun ham talab etiladi. 
Suv  resurslarining  ham  ahamiyati  ko„p  hisoblanadi.  Sanoatda  suv 
va  issiqlik  elektr  stansiyalari,  qora  va  rangli  metallurgiya,  sellyuloza-
qog„oz,  gidroliz,  sintetik  tola  ishlab  chiqarishda,  to„qimachilikda  ko„p 
sarflanadi  (ayrim  ma‟lumotlarga  ko„ra,  sanoat    butun  xalq  xo„jaligida 
sarflanadigan  suvning  40  foizini  iste‟mol  qiladi).  Masalan,  sintetik  tola 
ishlab chiqarish uchun 2000 m
3
, 1 tonna ip gazlamasiga 1260 m
3
, 1200 
ming kvt quvvatga ega bo„lgan issiqlik elektr stansiyasi uchun esa 1200 
mln
3
  suv  sarflanadi.  Demak,  bu  va  shunga  o„xshash  sanoat 
korxonalarining  suv  sig„imi  juda  yuqori.  Mazkur  omilning  qishloq 
xo„jaligi va ayniqsa sug„orma dehqonchilikdagi o„rni yanada yuqori va 
an‟anaviyroq. Zero, dastlabki madaniylashgan, rivojlangan joylar aynan 
Yer  yuzining  sugorma  dehqonchilik  rayonlarida,  vohalarda  vujudga 
kelgan  (Nil  deltasi,  Mesopotamiya,  Hind-Gang  pasttekisligi,  Xuanxe 
daryosining o„rta qismi, Movaraunnahr  va b.). 
    Issiq  iqlim sharoitida sanoat korxonalarini ochiq usulda qurish, 
suv  va  boshqa  alkogolsiz  ichimliklar,  ip  gazlama  ishlab  chiqarishga 
o„xshash  tarmoqlarni  ko„proq  rivojlantirish  talab  etiladi.  Ob-havo  va 
iqlim  transportining  ko„pgina  turlarini  rivojlantirish  va  joylashtirishga 
ham ta‟sir qiladi. Shuningdek, tabiiy geografik sharoitlar rekreatsiya va 
turizm sohalarini tashkil etishda ham katta ahamiyatga ega. 
O„zbekiston  Respublikasining  yer  boyligi  ancha  katta  (maydoni 
448,9  ming  kv.km.).  Uning  iqlim  sharoitlari  ham  qulay-ba‟zi  qishloq 
xo„jalik mahsulotlarini bir yilda 2-3 marta hosilni olish mumkin. Biroq, 
qishloq  xo„jaligida  mavjud  yerlardan  unumli  foydalanish  uchun 
irrigatsiya  va  melioratsiya,  agroinfrastruktura  tizimini  rivojlantirish, 
ekologik muammolarni hal qilib berish talab etiladi.