1 § Mavzu : Kriptografiyaning asosiy tushunchalari

Kriptografiyaning tarixi. 
Ma’lumotlarni shifrlashning dastlabki 
ko‘rinishlaridan ming yillar avval foydalanib kelingan. Yaqin o‘n 
yilliklarga qadar foydalanilgan shifrlar 
klassik 
shifrlar deb atalgan. 
Kriptografiyani fan sifatida taraqqiy etishini aksariyat adabiyotlarda bir 
necha davrlarga ajratib, turli yondashuvlarga asoslanib o‘rganilgan. 
Masalan, ba’zi manbalarda hisoblash qurilmalari yaratilgunga qadar 
foydalanilgan shifrlar – 
klassik shifrlar 
davriga tegishli deb olingan. 
Undan keyingi davr esa 
zamonaviy shifrlar 
davri deb yuritiladi. Biroq, 
hisoblash qurilmalari yaratilgunga qadar bo‘lgan davr juda uzoq bo‘lgani 
bois, ularni ham qism davrlarga ajratish muhim ahamiyat kasb etgan. 
Shuning uchun, kriptologiyani fan sifatida shakllanishini quyidagi 
davrlarga ajratish mumkin: 
1.
Qadimiy davr (qadimiy davr klassik shifrlari). 
Ushbu davrda 
klassik shifrlar asosan bir alfavitli o‘rniga qo‘yish va o‘rin almashtirish 
akslantirishlariga asoslangan. Masalan, Sezar, Polibiya kvadrati usullari. 
2.
O‘rta davr (o‘rta davr klassik shifrlari). 
Ushbu davrda shifrlar 
asosan ko‘p alfavitli o‘rniga qo‘yishga asoslangan bo‘lib, ularga Vijiner, 
Atbash usullarini misol sifatida keltirish mumkin. Ushbu davrdagi 
shifrlarning, birinchi davr shifrlariga qaraganda, bardoshligi yuqori 
bo‘lgan. 
3.
1 va 2 – jahon urushlari davri (1 va 2- jahon urushlari davridagi 
klassik shifrlar). 
Ushbu davr kriptotizimlari asosan elektromexanikaga 
asoslangan bo‘lib, radioto‘lqin orqali shifrmatnni uzatish (Morze alifbosi) 
amalga oshirilgan. Mazkur davrga oid shifrlash usullariga Zimmermann 
telegrammi, Enigma shifri, SIGABA mashinalarini misol sifatida keltirish 
mumkin. 
4.
Kompyuter davri (zamonaviy shifrlar). 
Ushbu davr shifrlari 
hisoblash qurilmalariga mo‘ljallangan bo‘lib, yuqori 
xavfsizlik 
darajasiga ega. Zamonaviy shifrlarga misol sifatida DES, AES, ГОСТ Р 
28147-89, IDEA, A5/1, RC4 (barchasi simmetrik) va RSA, El-Gamal 
(ochiq kalitli)larni keltirish mumkin.