1 – Maruza. Ma’lumotlar bazasi, ularning turlari 1-Mavzu. Ma’lumotlarning axborot modellari, axborotni strukturalash va tasvirlash muammosi

Ma’lumotlarning axborot modeli
– ma‘lumotlar tavsifi, ular o’rtasidagi aloqalar va cheklanishlar, 
tashkilotlarda ma‘lumotlarni to’ldirishlar uchun umumlashtirilgan tushunchalar to’plamidir.
Model ―real dunyo‖ning obyektlari va xodisalari, shuningdek mavjudlari urtasidagi aloqalarni 
taqdim etilishi hisoblanadi.

---

Ma‘lumotlarning axborot modelini quyidagi uchta birikma sifatida qarash mumkin:
-
tuzilish (tuzilma) qismi, ya‘ni MB ni qurish mumkin bo’lgan qoidalar to’plami;
-
boshqaruv qismi, ma‘lumotlar bilan yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan
operatsiyalar turini aniqlashdagi;
-
ma‘lumotlar yaxlitligini qo’llab-quvvatlashni cheklash to’plami, foydalanilayotgan ma‘lumotlar 
aniqligini kafolatlovchi.
Ma‘lumotlarning axborot modelini qurishdan maqsad ma‘lumotlarni tushunarli ko’rinishda taqdim 
etishdir. Agar bunday taqdim etish mumkin bo’lsa, u holda MBni loyihalashda ma‘lumotlar modelini 
qo’llash oson kechadi va bu ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimida (MBBT) foydalanuvchi ishini 
yanada yengillashtiradi. Biz quyida MBBTning uch bosqichli arxitekturasi va undagi ma‘lumotlarning 
axborot modellari haqida to’htalib o’tamiz.
Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimining umumiy arxitekturasi va standart terminologiyasini 
yaratishga bo’lgan birinchi urinish DBTG nomli guruh tomonidan 1971 yilda qabul qilingan. DBTG guruhi 
ikki bosqichli yondashuvdan foydalanish zarurligini tan oldi, tizimli taqdim etilgan foydalanish asosida 
qurilgan – sxema, va foydalanuvchining taqdim etilishi – sxema osti. Bunga o’xshash terminologiya va 
arxitektura 1975 yilda AQSh standartlashtirish milliy institutining (American National Standart Institute - 
ANSI) normalar va standartlarni loyihalash qo’mitasi SPARC (Standards Planning and Requirements 
Committe) tomonidan taklif etilgan. ANSI/SPARC qo’mitasi uch bosqichli yondashuvdan foydalanish 
zarurligini tan oldi. Ayni holatda biz uchun ayniqsa fundamental moment ushbu va keyingi hisobotlardagi 
tadqiqot guruhlari abstraksiyaning uch bosqichli identifikasiyasi hisoblanadi, ya‘ni ma‘lumotlar 
elementlari tavsiflangan uchta turli xil bosqichlar. Ushbu bosqichlar tashqi, konseptual va ichki 
bosqichlarni qamrovchi uch o’lchovli arxitekturani shakllantiradi. Uch o’lchovli arxitekturaning maqsadi 
foydalanuvchiga taqdim etilayotgan MBsidan uning fizik taqdim etilishini ajratilishi hisoblanadi:
har bir foydalanuvchi o’zi uchun mo’ljallangan ma‘lumotlar bilan munosabatda bo’lish 
imkoniyatiga ega bo’lishlari va ma‘lumotlarini o’zgartirishda boshqa foydalanuvchilarga ta‘sir etmasligi 
lozim.
foydalanuvchilar bazada ma‘lumotlar fizik jihatdan qanday saqlanayotganligi haqida bevosita 
tushunchaga ega bo’lmasligi lozim.
MB administratori foydalanuvchilarga hech qanday ta‘sir ko’rsatmasdan bazadagi ma‘lumotlarni 
saqlash tuzilmasini faqatgina o’zi o’zgartirish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.
axborotlarni fizik jihatdan saqlashda MB ichki tuzilmasi qurilmalaridan talab qilinmasligi kerak.
MB administratori barcha foydalanuvchilarga hech qanday ta‘sir ko’rsatmasdan MB sining 
konseptual sxemasi yoki global tuzilmasini o’zgartirish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.
Foydalanuvchi 1
Foydalanuvchi 2
Foydalanuvchi n