1 – ma’ruza ijtimoiy ekologiya fani reja

4. Orolbuyi mintaqasida amalgi oshirilayotgan ishlar. 

Respublikamizda Orol dengizi havzasining ekologik holatini sog‘lomlashtirishning 

bir  necha  yilga  mo‘ljallangan  aniq  harakat  dasturiga  asosan  Qoraqalpog‘iston 

shaharlari, ko‘pgina tuman markazlari, shuningdek, yirik qishloqlar ichimlik suvi va 

tabiiy  gaz  bilan  ta’minlandi.  Qolaversa,  respublikada  o‘rmon  xo‘jaligini 

rivojlantirishga,  ko‘chma  qumlarni  mustahkamlash  choralarini  ko‘rishga  qarshi 

Orolning  qurigan  tubida  saksovulzorlar  barpo  etish  uchun  katta  ahamiyat 

berilmoqda. 

O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  2004  yil  3  apreldagi 

162-sonli  “Orol  bo‘yi  genofondini  muhofaza  qilish  xayriya  jamg‘armasini  tuzish 

haqida”gi  qarori  qabul  qilindi.  Unga  ko‘ra  Orol  bo‘yi  atrof-muhitini  va  aholi 

sog‘lig‘ini  mustahkamlash  va  ekologik  holatini  yaxshilashga  qaratilgan  vazifalar 

belgilab berilgan.  

Qoraqalpog‘iston  Respublikasi    hukumati, Qoraqalpog‘iston  Respublikasi 

Ekologiya  Davlat  qo‘mitasi  bilan  BMTning  Taraqqiyot  Dasturi  hamda  Global 

Ekologik 

Jamg‘armasining  ko‘magi  bilan  “Amudaryoning  quyi  qismi 

Qoraqalpog‘iston  Respublikasida  to‘qay  o‘rmonlarini  saqlab  qolish  va  muhofaza 

qilinadigan hududlar tizimini mustahkamlash” bo‘yicha o‘rta miqyosli loyihasi ish 

olib bormoqda. 

O‘zbekiston  Respublikasi  tomonidan  biologik  xilma-xillikni  saqlash, 

ko‘chib yuruvchi yovvoyi hayvonlar turlarini muhofaza qilish bo‘yicha Konvensiya, 

xavfli  chiqindilarni  chegaralar  orqali  olib  o‘tish  va  ularni  yo‘q  qilish  bo‘yicha 

nazorat  haqidagi  Bazel  Konvensiyasi,  ozon  qatlamini  muhofaza  qilish  haqidagi 

Vena Konvensiyasi va ozon qatlamini buzuvchi moddalar haqida protokol va unga 

tuzatishlar, yo‘qolib borayotgan yovvoyi flora va fauna turlari bilan xalqaro savdo 

qilish  haqidagi  Konvensiya  bo‘yicha  belgilangan  majburiyatlarini  bajarmoqda. 

Jumladan,  BMTning  Taraqqiyot  Dasturi  (PROON)  bilan  hamkorlikda  va  GEF 

ishtirokida  bioxilma-xillikni  muhofaza  qilish  va  suvli-botqoq  joylarda  ularni 

---

qo‘llash  maqsadida  aniqlash  ishlari  olib  borilmoqda.  Undan  tashqari 

respublikamizda noyob jonivorlarni saqlab qolish bo‘yicha katta loyihalar (xalqaro 

tabiatni muhofaza qilish tashkilotlari ishtirokida) amalga oshirilmoqda. 

Qoraqalpog‘iston  Respublikasi  qishloq  va  suv  xo‘jaligi  vazirligi  bilan 

Germaniyaning  O‘zbekistondagi  texnik  hamkorlik  jamiyatining  loyihasi  asosida 

Orolning qurigan tubida  2000-2006 yillarda 8000 ga maydonda saksovulzor barpo 

etish ishlari 30450 ga qilib bajarildi. 

Orol  mintaqasida  ekologik muhitni  yaxshilash  maqsadida  Global    ekologik 

fondi  loyihasining  2003-2008  yillarda  mo‘ljallangan  loyihasi  asosida  10000ga 

maydonda  saksovulzor  barpo  etish  belgilangan  bo‘lib,  hozirgi  kunda  esa  ushbu 

loyiha asosida 17211 ga maydonda saksovulzor barpo etish ishlari amalga oshirildi. 

Qoraqalpog‘iston  Respublikasining  o‘rmon  xo‘jaliklari  tomonidan  Orolni 

qurigan tubida 2005 yilda 20678ga, 2006 yilda - 14962ga, 2007 yilda esa 16000 ga 

maydonda saksovulzorlar barpo etildi. 

Tabiatimizni asrash, uni muhofaza qilish, tabiatdan oqilona foydalanish va 

jamiyatda  ekologik  madaniyat  va  ekologik  ongni  rivojlantirish  nafaqat  tabiatni 

muhofaza qilish organlari ishi, balki shu zaminda yashayotgan har bir insonning ona 

Vatanimizga, uning tabiatiga bo‘lgan farzandlik burchidir. 

Orol  dengizi  havzasida ro‘y  bergan  ekologik  vaziyat  global  tus  olganligini 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining 

48  va  50  sessiyalarida  so‘zlagan  nutqida,  shuningdek,  Markaziy  Osiyo 

mamlakatlarining  Olmaota  va  Nukus  Deklaratsiyalarida,  2008  yilning  may  oyida 

bo‘lib  o‘tgan  Xalqaro  konferensiya  ishtirokchilari  qabul  qilgan  Toshkent 

Deklaratsiyasida  alohida  qayd  qilib  o‘tilgan  edi.  SHunday  ekan,  Orol  fojiasi 

oqibatlari  va  shu  tufayli  yuzaga  kelgan  muammolarni  hal  etish  borasidagi  barcha 

faoliyatlar  har  tomonlama  xalqaro  hamkorlik  va  o‘zaro  hamjihatlik  asosida 

bo‘lmog‘i kerak. 

O‘zbekiston  Respublikasining  ekologik  xavfsizlik  bo‘yicha  siyosati 

Konstitutsiyamiz,  amaldagi  qonunchilik,  mamlakatimizning  milliy  xavfsizlik 

konsepsiyasi,  atrof  muhit  va  barqaror  rivojlanish  bo‘yicha      Reo-de-Janeyro  va 

Yoxannesburg 

Deklaratsiyalari, 

respublikamizda 

qabul 

qilingan 

xalqaro 

konvensiyalar  va  kelishuvlar,  shuningdek  etakchi  davlatlar  qonunchiligidagi 

tajribalar asosida qurilgandir. 

Orol  fojiasining  antropogen  salbiy  omillari  darajasini  pasaytirish,  atrof 

muhitga  salbiy  ta’sir  oqibatlarini  yumshatish,  shuningdek,  mintaqada  barqaror 

rivojlanishni ta’minlash maqsadida quyidagi choralarni ko‘rish zarur: 

1. Sug‘oriladigan erlarda muhandislik-rejalashtirish ishlarini amalga oshirish, 

sug‘oriladigan  dehqonchilikda  suvni  tejavchi  ilg‘or  texnologiyalarni  qo‘llash 

hisobiga suv resurslaridan tejab-tergab foydalanish; 

2.  Har  bir  hududning  tuproq  iqlim  sharoitlarini  hisobga  olgan  holda  eng 

avvalo,  qishloq  xo‘jaligida  erlardan  samarali  va  sifatli  foydalanish  evaziga  eng 

maqbul tizimni qo‘llash; 

3. Paykallar atrofida yashil to‘siqlar barpo qilish, mavjudlarini kengaytirish, 

kanallari bo‘ylarida, qir-adirlarda daraxtzorlar yaratish. SHamol va suv tufayli sodir 

---

bo‘ladigan  er  eroziyasining  oldini  olish  uchun  qirg‘oqlarni  mustahkamlash  va 

o‘rmonchilik-meleorativ ishlarini amalga oshirish; 

4. O‘simlik va hayvonot dunyosini genofondini saqlab qolishni ta’minlash. 

Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tizimini shakllantirish va kengaytirish; 

5.  Suv  oqimlarining  amaldagi  hajmini  saqlab  qolishni  kafolatlash  va  Orol 

fojiasi  mintaqasiga  bundan  keyin  zarar  etkazmaslik  maqsadida  transchegaraviy 

daryolar  havzasidagi  yangi  gidrotexnik  inshootlarning  texnik-iqtisodiy  asoslarini 

xalqaro ekspertizadan o‘tkazishga erishish; 

6.  Orol  dengizining  qurib  qolgan  tubida  kichik  ko‘llar,  vetlandlar  va  nam 

to‘plashga xizmat qiladigan boshqa hududlar barpo etish; 

7. Orol dengizi va Orolbo‘yidagi barcha ekologik muammolarning echimini 

topishga  jamoatchilikni,  eng  avvalo,  yoshlarni  jalb  qilgan  holda  aholi  orasida 

tushuntirish va o‘qitish ishlarini yo‘lga qo‘yish. 

Bu kabi faoliyatlarni milliy chegara doirasida amalga oshirish chog‘ida ushbu 

hatti-harakatlar  tranchegaraviy  ta’sir  ko‘rsatmasligini  va  boshqa  davlatlar  atrof 

muhitiga zarar etkazmasligini kafolatlashni o‘ta muhim va zarur. 

 

Nazorat savollari 

1. Orol dengizining hozirgi holatini izohlang? 

2. Orol dengizining qurishi sabablari nimada? 

3.  Orol dengizining qurishi oqibatlari. 

4. Orolbuyi ekologik muammolari. 

5. Orolbuyi ijtimoiy-ekologik muammolari. 

6. Orolbuyi mintaqasida amalgi oshirilayotgan ishlar.