1 – ma’ruza ijtimoiy ekologiya fani reja

         Tuproq  katlamiga  ekologik  omillarning  ta’sirlari. 

Tuproq  qatlamiga 

ekologik omillarning ta’siri natijasida tuproqni emirilishi (eroziyasi),  sho‘rlanishi, 

botqoqlanishi,  ifloslanishi,  strukturasini  buzilishi,  unumdorligining  pasayshi  va 

boshqa hodisalar yuz beradi.Tabiatda tuproqning qo‘yidagi emirilish turlari mavjud: 

shamol ta’sirida, suv oqimi ta’sirida (irrigatsion), texnikani ta’sirida yuz beradigan 

mexanik eroziya va yaylov eroziyasi. 

  Tuproq eroziyasi

 deb tuproqning yuza unumdor qatlamlarining suv, shamol, 

va  boshqa  antropogen  ta’sirlar  ostida  yuvilib,  uchirib  ketilishi  va  emirilishiga 

aytiladi.  SHamol  eroziyasi  – 

deflyasiya

  –  jarayonida  tuproqning  eng  unumdor 

qatlami shamol ta’sirida uchirilib ketadi.  Deflyasiya tez-tez  shamol esib turuvchi, 

engil  tuproqli,  o‘simlik  qoplami  yaxshi  rivojlanmagan  hudularda  tez  avj  oladi. 

Deflyasiya  jarayoni  dunyoning  issiq  quruq  (arid)  iqlimli  hududlari:  Afrika, 

Avstraliya va Osiyo kit’asidagi sahrolarda, Amerikaning cho‘l-dasht mintaqalarida 

keng tarqalgan bo‘lib, shu hududlarning  ekologik holatini og‘irlashtiruvchi asosiy 

omillaridan biri deb hisoblanadi. Respublikamizning Qizilkum, Ustyurt, Qarshi va 

Markaziy Farg‘onaning dasht-cho‘llarida joylashgan 26,5 mln ga yaylovli erlar va 

600 ming gektar sug‘oriladigan erlar deflyasiyaga duchor bo‘lgan. 

Suv eroziyasi 

– tuproqning yuza unumdor qatlami suv oqimi ta’sirisda yuvilib 

ketilishi.  

---