1 – маъруза энергетика энергия тежамкорлиги ва энергетика ресурслари

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ
1. Энергия тежамкорликнинг аҳамияти нимадан иборат?
2. Жамият ҳаётида ва ривожланишида энергетиканинг ўрни нимадан иборат?
2.Дунёда йиллик энергия истеъмолини таҳлил қилинг.
3.Энергияни қўллашнинг гуруҳлари тўгрисида маълумот беринг.
4.Европанинг турли давлатларида энергиядан фойдаланиш ва истеъмол қилишнинг самарадорлиги нимадан иборат?
5.Энергия тежамкорлигининг қандай асосий йўналишлари мавжуд?

2 – МАЪРУЗА

ЁҚИЛҒИ-ЭНЕРГЕТИКА РЕСУРСЛАРИ

РЕЖА:
1. Тикланувчи ва тикланмайдиган энергетика ресурслари
2. Шартли ёқилғи
3. Ўзбекистон ёқилғи-энергетика мажмуасининг тавсифлари


1. Тикланувчи ва тикланмайдиган энергетика ресурслари
Ёқилғи-энергетика ресурслари (ЁЭР) – бу материал объект бўлиб, унда инсон томонидан амалий фойдаланишга яроқли энергия тўпланган.
Энергетика ресурси деб – табиий ёки сунъий фаоллашган ҳар қандай энергия манбаига айтилади. Энергия ресурслари – ҳозирги вақтда ишлатилаётган ёки келажакда ишлатилиши мумкин бўлган энергия ташувчилардир.
Табиий ресурсларни, шу жумладан энергетика ресурсларини, ўрганишда уларнинг илмий таснифи, яъни хомашё, объектлар ва табиий муҳит ҳодисалар йиғиндисини функционал муҳимлик белгилари бўйича ажратиш керак.
Табиий ресурсларнинг таснифларидан бири – бу тугалланиш белгиси бўлиб, унга мувофиқ энергетика ресурсларини тугалланадиган ва тугалланмайдиганларга бўлинади (2.1-Расм). Ўз навтабатида, тугалланадиганлар тикланувчи ва тикланмайдиган бўлиши мумкин. Тикланувчиларга табиат (ер, ўсимликлар, хайвонлар ва ҳ.к.) томонидан тикланадиган русурслар киради, тикланмайдиганларга – илгари табиатда тўпланган лекин, янги геологик шароитларда ҳосил бўлмайдиган ресурслар (нефть, кўмир ва бошқа ер ости захиралари) киради. Тугалланмайдиганларига космик, иқлимий, сув ресурслари киради.
Энергия ресурсларининг барча турларидан Қуёш энергияси муҳим аҳамиятга эга. Энергия ресурсларининг барча турлари Қуёш энергиясини табиий ўзгартириш натижасидир. Кўмир, нефть, табиий газ, торф, ёнувчи тоғ жинслари ва ўтинлар – бу ўсимликлар томонидан олинган ва ўзгартирилган қуёшнинг нурли энергияси захираларидир. Сурат синтези (фотосинтез) реакцияси жараёнида атроф-муҳитнинг ноорганик элементларидан, яъни, сув (Н₂О) ва карбонот ангидрит гази СО₂ лардан қуёш нури таъсирида ўсимликларда асосий элементи углерод(С) бўлган органик модда ҳосил бўлади. Миллион йиллар ўтгандан сўнг, маълум геологик даврда, босим ва ҳарорат режими таъсирида, қотиб қолган ўсимликлардан асосини олдин ўсимликларда йиғилган углерод ташкил этадиган органик энергетик ресурслар ҳосил бўлади ва бу ерга тушаётган қуёш энергиясининг аниқ миқдори натижасида амалга ошади. Сув энергияси ҳам сувни буғлантирадиган ва буғни атмосферанинг юқори қатламларига кўтарадиган қуёш энергияси ҳисобига ҳосил бўлади.

2.1- Расм. Табиий ресурсларнинг таснифи

Шамол, қуёш томонидан бизнинг планетамизни турли нуқталарини турли ҳарорат ҳисобига иситиш натижасида ҳосил бўлади. Бундан ташқари Қуёшнинг ер сатҳига тўғри келадиган бевосита нурлантириши, катта энергия имкониятига эгадир.

Юқорида таъкидланганидек органик ёқилғининг ҳосил бўлиши бир томондан қуёш энергиясининг табиий ўзгариши натижасида бўлса, иккинчи томондан кўп юз йилликлар давомида барча геологик формацияларда ўсимлик ва ҳайвонот олами қолдиқларига механик, биологик ва иссиқлик таъсири натижасидир. Бу ёқилғиларнинг ҳаммаси углевод асосига эга ва энергия ундан углевод диоксиди (СО₂) ҳосил бўлиши жараёнида ажралиб чиқади.
Замонавий табиатдан фойдаланишда энергетик ресурслар уч гуруҳга тақсимланади булар: энергия оқими ва айланишида иштирок этувчи (Қуёш, космик энергия ва бошқалар), сақланётган энергетик ресурслар (нефть, газ ва ҳоказо) ва сунъий фаоллашган энергия манбалари (атом ва термоядро энергия).
Табиатдан фойдаланиш иқтисодиётида қуйидагилар ажратилади: