1 – laborotriya ishi

2 - QISM
1. YOrug’lik kuchi noma’lum lampa tomoni va fotometrgacha Har xil qalinlikdagi xira shisha qo’yiladi.
2. Ishning birinchi qismidagi 3,4,5,6,7, punktlarda yozilgan amallar takrorlanadi,
3. SHtangensirkul` yordamida xira shisha plastinka qalinliklari bir necha joylardan 4-5 marta o’lchanib, ularning o’rtachasi topiladi.
4. (13) ifoda yordamida a -koeffisentini aniqlaymiz.
- Xira shisha bilan ko’rish maydon yoritilganligi sferik sirtlar tenglashgan Holda. –xira shishasiz Holda.
I_e - bitta etalon lampa uchun o’zgarmas. SHu sababdan
- Ifodani e’tiborga olsak; - Xira shishasiz xol uchun;
- Xira shisha qo’yilgan Holda;
Ifoda yordamida berilgan shishaning yutilish koeffisenti

a - ning o’rtacha son qiymati va o’rtacha kvadratik Hatoligi topiladi.
- xira shishasiz ko’rish maydon yoritilganligi tenglashgandagi noma’lum lampagacha bo’lgan masofa
shu xoldagi fotometrdan etallon lampagacha bo’lgan masofa.
xira shisha quyilganda ko’rish maydon yoritilganligi tenglashgandagi fotometrdan noma’lum lampagacha masofa.
shu xoldagi fotometrdan etallon lampagacha bo’lgan masofa.

5. 
   Har xil kalinlikdagi xira shisha plastinkalar va ma’lum suv katlami uchun ulchashlarni takrorlash kerak.
   

7 - LABORATORIYA ISHI
YORUG’LIKNING QUTBLANISHINI URGANISh'.
Kerakli asboblar: yorug’lik manbai, qutblantirgich, analizator, fotoelement, mikroampermetr.
Ishning maqsadi: yorug’lik to’lqinining qutblanishi, qutblanish darajsi, yorug’lik energiyasini elektr energiyaga aylntirish va kuchsiz elektr toklarini qayd qilish ususli bilan tanishish.

NAZARIYA

YOrug’lik to’lqini anizotropik muhitda tarqalganda qator o’zgarishlarga uchraydi. Ma’lumki, anizotropik muhitning xususiyatlari turli yo’nalishlarda turlicha. Muhitning anizotropik xususiyati uning tuzilishiga bog’liq. Muhitning anizotropik holati tabiiy va sun’iy bo’lishi mumkin. Biz optik anizotropiyani ko’ramiz, ya’ni muhitning har xil yo’nalishda uning optik xususiyati har xil bo’ladi.

Tabiatda kristallar ikki xil agregat holatda mavjud. Birinchisi qattiq kristallar, ikkinchisi suyuq kristallar.
Qattiq kristallarda kristall zarralari (atomlari, molekulalari, ionlari) uchta yo’nalishda tartibli joylashgan. Qattiq kristall–kristall panjaraga ega. Suyuq kristallarning tuzulishi qattiq jismlar va suyuqliklar tuzilishi oralig’ida. Ma’lum harorat oralig’ida ba’zi bir suyuqliklar qattiq jismlar xususiyatiga ega bo’ladi. Past haroratda bunday suyuqliklar kristall tuzulishiga, yuqori haroratda esi amorf holatda bo’ladi.
Optik nuqtai nazardan muhitning anizotropik xususiyati muhitdan tarqalayotgan to’lqinning har xil yo’nalishida turlicha bo’lishi muhitda tarqalayotgan elektromagnit to’lqin, uni tashkil etuvchi elektronlarning tebranishi tufayli vujudga keladi. Optik anizotropik muhitda elektronning tebranish amplituda kattaligi elektr maydon kuchlanganlik kattaligiga va dielektrik singdiruvchanlikka bog’liq. U Holda muhitning sindirish ko’rsatkichi maydon kuchlanganlik vektorining kattaligiga qarab o’zgaradi. SHunday qilib, muhitning sindirish ko’rsatkichi va unda yorug’likning tarqalish tezligi har xil yo’nalishda bir-biridan farq qiladi, yoki qutblanish tekisligi o’zgaradi.
Ko’pchilik yorug’lik manbaalari o’zlaridan qutblanmagan to’lqin tarqatadi. Ularda elektr maydon kuchlanganlik vektorlarining yo’nalishi ixtiyoriy, yoki betartib yo’nalgan bo’ladi. Qutblangan yorug’lik to’lqinlaridan qutblangan to’lqin hosil qilish usulllar: ikki muhit chegarasidan qaytganda, o’tganda va singanda.
Kalsit kristaliga yorug’lik to’lqin tushganda, birinchidan unda ikkita to’lqin tarqaladi, ikkinchidan bu to’lqinlar bir-biriga tik tekisliklar bo’yicha qutblanadi (1-rasm). Qutblanish vektorlari _o va _e ko’rinishida belgilangan. Geometrik optika qonunlariga bo’ysinuvchi to’lqin oddiy (o) to’lqin, geometrik optika qonunlariga bo’ysinmaydigan to’lqin g’ayri oddiy (e) (oddiy bo’lmagan) to’lqin deyiladi.
K alsit kristallida shunday yo’nalish borki, bu yo’nalish bo’yicha o’tgan to’lqin ikkilanib sinmasdan o’tadi, yoki n₀=n_e. Bu yo’nalishni kristallning, optik o’qi deyiladi.
K
Расм 1
ristallning optik o’qidan boshqa yo’nalishda to’lqin o’tkazilsa, u doim bir-biriga tik yo’nalgan tekisliklarda qutblangan ikki to’lqin ko’rinishida chiqadi. Bu hodisani isbotlashda Nikol prizmasi yoki polyaroiddan foydalaniladi. Kristalldan o’tgan to’lqin birorta qutblovchi asbobga (analizatorga) tushsin. Analizatorni o’z o’qi atrofida aylantirganimizda navbatma-navbat oddiy va oddiy bo’lmagan to’lqinlarni kuzatamiz. Tekshirishlar shuni ko’rsatdiki, oddiy to’lqin kristallning bosh tekisligiga tik yo’nalishda qutblangan, ya’ni elektr vektori kristallning bosh tekisligiga tik yo’nalishda tebranadi. Oddiy bo’lmagan to’lqin elektr vektori kristallning bosh tekisligi bo’yicha tebranadi.
Tabiiy yorug’lik to’lqinlari bir o’qli kristallardan o’tganda ularning intensivliklari bir xil bo’ladi. Agar kristallarga chiziqli qutblangan to’lqin tushsa, undan intensivliklari bir xil bo’lmagan chiziqli qutblangan ikki to’lqin o’tadi.

2 rasm
VV yo’nalish bo’yicha oddiy to’lqin va OO yo’nalish bo’yicha oddiy bo’lmagan to’lqin yo’nalishi mos kelsin (2-rasm). Kristallning VV yo’nalishga burchak ostida yassi qut­b­langan AA to’lqin tarqalsin. Oddiy to’lqin amplitudasi , oddiy bo’lmagan to’lqinning amplitudasi . Bu to’lqinlarning intensivliklari quyidagi munosabatda bo’ladi.
; ; (1)
Bu erda I - tushayotgan to’lqin intensivligi.
To’la qutblangan to’lqin faqat monoxromatik to’lqinlarga taalluqlidir. Monoxromatik bo’lmagan to’lqinlar uchun to’la qutblangan to’lqinni kuzatish mumkin emas. YOrug’lik to’lqinining qutblanishini aniqlab beruvchi kristall analizator deyiladi. So’nggi vaqtda polyaroidlar ko’p tarqalgan. Katta molekulalari chiziqli yo’nalishga ega bo’lgan polimer plyonkalar issiqlik ta’sirida mexanik cho’zilib anizatrop holatni egallaydi. Natijada plyonka qutblovchi xususiyatga ega bo’ladi.
YUqorida ta’kidlaganimizdek, qutblantirgichdan o’tgan tabiiy to’lqin to’la qutblanmaydi. Qutblantirgichdan o’tgan to’lqinlarda qisman tabiiy to’lqinlar aralashmasi ishtirok etadi. Bunday hollarda qutblanish darajasini aniqlashimizda quyidagi ifodadan foydalanamiz:
(2)
L
rasm 3
aboratoriya ishida 3 - rasmda keltirilgan chizma asosida yig’ilgan qurilmadan foydalanamiz. Linza fokusida joylashgan M manbadan tarqaluvchi to’lqinlar qutblantirgich P va A analizatordan o’tib FE fotoelementga tushadi. Fotoelement yorug’lik energiyasini elektr signaliga aylantiradi va uni o’lchash asbobi ¡A (izmeritel`nıy pribor) yordamida qayd qilinadi. Qutblantirgichga tushayotgan to’lqin intensivligi
Qutblantirgichdan o’tgan to’lqin intensivligi (3)
vaqt bo’yicha o’rtacha qiymati 1/2 ga teng. Shunday qilib, qutblantirgichdan tushayotgan to’lqin intensivligining yarmi o’tadi. Agarda analizatorning optik o’qi va qutblantirgichning optik o’qi bir-biriga parallel bo’lsa qutblantirgichdan o’tgan to’lqinlarning barchasi analizatordan o’tadi, ya’ni I₂ = I₁ bo’ladi. Agarda qutblantirgich va analizator o’qlari bir-biriga nisbatan burchak hosil qilsa, u vaqtda bu sistemalardan o’tgan to’lqin intensivligi
(4)
ifoda bilan aniqlanadi.
(3) ifodani e’tiborga olsak, u Holda analizatordan o’tgan to’lqin intensivligini umumiy Holda
(5)
ifoda bilan aniqlash mumkin. (5) ifoda Malyus qonuni deyiladi.
Laboratoriya ishining asosiy maqsadi tabiiy yorug’likning qutblanish darajasi R ni aniqlash va Malyus qonunini tekshirish dan iborat.