1 – laboratoriya ishi tekis ko‘p zvenoli richagli mexanizmlarning tuzilishi va klassifikatsiyasi

1 – LABORATORIYA IShI

TEKIS KO‘P ZVENOLI RICHAGLI MEXANIZMLARNING TUZILIShI VA KLASSIFIKATSIYASI

Ishning maqsadi. Mexanizmning sxemasini chizish va uning tuzilishini analiz qilish. Ishni bajarish uchun har bir talabaga bitta model va istalgan bir mexanizmning kinematik sxemasi beriladi. Mexanizmning geometrik parametrlarini o‘lchash, sxemasini chizish va uni tekshirish usullari modeldan, sxemani to‘g‘ri o‘qiy bilish va tekshirish usullari esa kinematik sxemadan o‘rganiladi.
Kerakli asbob va uskunalar. logarifmik lineyka, chizmachilik asboblari, transportir, hisobot varag‘i.


QISQACHA NAZARIY MA’LUMOT



a) b) v) g) d) ye)

1 - shakl

Kinematik zanjir. Kinematik juft yordamida o‘zaro bog‘lanib harakatlanuvchi zvenolar sistemasi kinematik zanjir deyiladi. Barcha kinematik zanjirlar tekis va fazoviy gruppalarga bo‘linadi. Kinematik zanjirlarning bitta zvenosi ma’kamlanganda qolgan zvenolar shu zveno tekisligiga parallel va tekislik bo‘yicha harakatlansa, u tekis kinematik zanjir bo‘ladi. Kinematik zanjirlar oddiy va murakkab bo‘ladi. Har bir zvenoda kinematik juftlar soni ikkidan oshiq bo‘lmagan zanjir oddiy kinematik zanjir deyiladi (1 – shakl, a). Har bir zvenoda kinematik juftlari soni ikkidan ortiq bo‘lgan zanjir murakkab zanjir deb ataladi. (1 – shakl, b). Oddiy va murakkab zanjirlar, o‘z navbatida, ochiq va yopiq zanjirlarga bo‘linadi. Bitta kinematik jufti bo‘lgan zvenoli zanjir ochiq oddiy (1– shakl, a) va ochiq murakkab (1 – shakl, b, v) kinematik zanjir deyiladi. Har bir zvenosining kinematik juftlari soni ikkitadan kam bo‘lmagan zanjir yopiq oddiy (1 – shakl, g) va yopiq murakkab (1 – shakl, d, ye) kinematik zanjir deb ataladi. Yopiq kinematik zanjirning bitta zvenosi qo‘zg‘almas (stoyka) qilinib yetakchi zvenoga harakat berilsa, qolgan zvenolari ma’lum majburiy harakat qiluvchi mexanizm xosil qiladi.
Agar mexanizm qo‘zg‘aluvchi zvenolarining barcha nuqtalari bir yoki parallel tekisliklarda harakat qilsa, u tekis (yassi) mexanizm deb ataladi. Tekis mexanizmda faqat IV va V sinf kinematik juftlar bo‘ladi. Mexanizm oliy va quyi kinematik juftli bo‘ladi. Oliy kinematik juftlar IV sinf, quyi kinematik juftlar aylanma va ilgarilanma harakatlanuvchi V sinf kinematik juftga kiradi. Mexanizmlarning kinematik sxemasini chizishda kinematik juft va zvenolar shartli belgilar yordamida ko‘rsatiladi.

Mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasini aniqlash

Mashinasozlikda tekis mexanizmlar ko‘p ishlatiladi. Bu mexanizmlarda yetakchi zvenolar soni mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasiga teng bo‘lsa, u maolum harakat qiladi. Mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasi Chebishev formulasi yordamida hisoblab topiladi:

(1)
bu yerda n – qo‘zg‘aluvchi zvenolar soni,
R₅ – V sinf kinematik juftlar soni,
R₄ – IV sinf kinematik juftlar soni.
Qo‘zg‘aluvchanlik darajalari soniga qarab, yetakchi zvenolar soni tanlanadi. Agar W=1 bo‘lsa, mexanizmda bitta yetakchi zveno, W=2 bo‘lsa, ikkita yetakchi zveno olinadi. Agar mexanizm tarkibida ikkidan ortiq zvenoni birlashtiruvchi murakkab sharnirlar mavjud bo‘lsa, ularning har birida bir necha V sinf kinematik juftni hisoblash kerak bo‘ladi. R₅ kinematik juftlar (sharnirlar) soni R₅=K-1 bilan aniqlanadi. Bu yerda K – murakkab sharnir yordamida birlashgan zvenolar soni.