1- кисм indd

иш билан бандлар 
умумий сонидаги 
улуши, %
Вақтинчалик иш билан бандлар
5,6
4,3
Шахсий меҳнат шартномалари бўйича ишла-
ётганлар
8,2
6,3
Чақириқ бўйича ишлайдиганлар
2,0
1,5
Ижарага олинган ходимлар
1,2
0,9
Тўлиқсиз иш ҳафтасида ишлайдиганлар
22,0
17,0
Ўриндошлик асосида ишлайдиганлар
7,0
5,2
Жами
46,0
35,2
Меҳнатни ташкил этишнинг ушбу шакли иш берувчиларга ижтимоий 
тўловлар, ишлаб чиқариш бинолари учун харажатларини камайтириш орқали 
бозордаги рақобатдошликни кучайтириш имконини беради. Иш билан 
бандликнинг бундай шаклидан ёлланма ходимлар, биринчи навбатда, аёллар 
ҳам манфаатдор: бу уларга меҳнат фаолиятлари билан бирга бошқа ҳаётий 
масалаларини ҳал этишларида қўл келади.
АҚШ меҳнат бозорининг ўзига хос яна бир хусусияти – ривожланган 
мамлакатлар ўртасида иш вақти давомийлигидир. ХМТ маълумотларига 
кўра, бу мамлакатда йиллик ўртача иш вақти 1966 соатни ташкил этади. Бу 
Япониядагига қараганда икка ҳафта кўп демакдир (Японияда йилига 1889 соат).
Айни пайтда Америка Қўшма Штатлари иш кучи унумдорлиги бўйича 
жаҳонда етакчилик қилади. Бу мамлакатда бир ишчи йилига қиймати 50 минг 
1
С у п я н В. Сфера труда в США: новые тенденции и вызовы XXI в. // Проблемы теории и 
практики управления, 2011, № 3. С. 101.

---

III боб. Меҳнат бозори: моҳияти, шаклланиши ва ривожланиши
134
доллар миқдорида маҳсулот ишлаб чиқаради. Таққослаш учун – Германияда 
ушбу кўрсаткич – 46 минг, Ирландияда – 43 минг, Японияда – 40 минг 
долларга тенг.
Ғарбий Европа мамлакатларининг меҳнат бозорлари моделлари учун 
қуйидагилар хос:
– ходимлар ҳуқуқий ҳимояланишининг юқори даражаси;
– ёлланма ходимлар вакиллари институтларининг ривожланганлиги;
– минтақавий-тармоқ тарифли тартибга солиш;
– қонун томонидан ўрнатилган юқори даражадаги энг кам иш ҳақи;
– меҳнатга ҳақ тўлашда фарқнинг катта эмаслиги ва бошқалар.
Ушбу модель Буюк Британия, Франция, Германия, Италия, Испания ва 
бошқа мамлакатларда миллий шарт-шароитлар ҳисобга олинган ҳолда кенг 
қўлланилади.
Германия миллий иқтисодиёти юқори суръатларда ривожланаётган 
мамлакат ҳисобланади. Бу эса меҳнат бозорига ҳам ўз таъсирини кўрсатмоқда. 
Шундай бўлишига қарамасдан, мамлакатда иш билан бандларнинг фақат 
20 % саноат соҳасига тўғри келади, қишлоқ хўжалигида эса ушбу кўрсаткич 
атиги 2 % ни, қурилишда 6 % ни ташкил этади. Иш билан бандларнинг 72 % 
хизмат кўрсатиш ва давлат муассасалари ҳиссасига тўғри келади (3.18-расм).