1- кисм indd

3.3. Меҳнат бозорининг турлари
Меҳнат бозорини тартибга солишнинг аниқ шакл, усул ва воситаларини 
танлашда унинг кўламлари нуқтаи назаридан ёндашиш катта аҳамият 
касб этади. Ташқи меҳнат бозори иш кучининг корхоналар ўртасида 
ҳаракатчанлигини назарда тутади. Ички бозор эса кадрларнинг корхона 
ичидаги ҳаракатланишига асосланган бўлиб, бунда ходим ўзи ишлаб турган 
иш жойида бажараётган функциялари ва иши хусусиятига ўхшаш янги иш 
жойига ўтади ёки юқорироқ мансаб ва разрядга ўтказилади. 
Ташқи меҳнат бозори эса ходимларда турли корхоналар томонидан 
фойдаланилиши мумкин бўлган касбларга эга бўлишини назарда тутади. Ички 
бозордаги ходимлар касб ва малакаларидан бошқа корхоналарда фойдаланиш 
мураккаб саналади, чунки улар ўзига хос, мазкур фирмадаги иш билан боғлиқ 
хусусиятларга эга. 
Бундан ташқари, ички меҳнат бозоридаги ишлаб чиқариш муносабатларига 
хос хусусиятлар ходимларнинг бошқа корхоналарга ўтишига тўсқинлик 
қилади. Шундай қилиб, ташқи меҳнат бозорига ички меҳнат бозорига 
нисбатан кадрларнинг юқори даражада қўнимсизлиги хосдир.
Ташқи меҳнат бозори, ўз навбатида, турли даражада: ўз ичига миллий 
ва минтақавий меҳнат бозорларини ҳам қамраб оладиган жаҳон (халқаро) 
бозори ҳамда ички меҳнат (ички ишлаб чиқариш) бозорлари сифатида намоён 
бўлади (3.6-расм). 
Ташқи меҳнат бозори турларидан бири – минтақавий бозор ҳар бир 
минтақага хос хусусиятни акс эттиради. Минтақавий меҳнат бозорларида ҳам 
миллий, ҳам мазкур минтақага хос хусусиятлар ўз ифодасини топади. Бу эса 
минтақавий меҳнат бозорларини ўрганиш орқали уларнинг ҳолати тўғрисида 
объектив тасаввур хосил қилиш имкониятига эга бўлиш мумкинлигини 
англатади.
Мамлакатнинг миллий меҳнат бозори ўз ичига бутун ижтимоий ишлаб 
чиқаришни қамраб олади. У орқали ҳар бир тармоқ ўзи учун зарур бўлган 

---

III боб. Меҳнат бозори: моҳияти, шаклланиши ва ривожланиши
98
кадрларни танлаб олиш имкониятига эга. Бу танловда фақат тегишли касб ва 
малакага эга ходимларнигина эмас, шунингдек, мазкур тармоқ иқтисодиёти 
талабларига жавоб берадиган муайян маданий ҳамда аҳлоқий меҳнат 
фазилатларига эга ходимларни ҳам танлаб олиш мумкин. Бу ўринда меҳнат 
хизматига жамланма талаб ва меҳнат хизматининг жамланма таклифи кўриб 
чиқилади.