1- кисм indd

1.4. Темур ва темурийлар даврида меҳнат ва 
ишбилармонликка қарашларнинг ривожланиши 
XIV–XV аср юртимиз тарихида мўғуллар ҳукмронлиги ва феодал тарқоқ-
ликнинг тугатилиши, минтақада Амир Темур бошчилигида марказлашган, 
кучли давлат ташкил топганлиги билан аҳамиятлидир. Амир Темур сиёсат 
майдонига кириб келган пайтда Мовароуннаҳр мўғуллар истибдоди остида 
бўлиб, Чингизхон ва Ботухон босиб ўтган шаҳар ва қишлоқлар вайронага ай-
ланган, сув иншоотлари бузиб ташланган ёки ишга яроқсиз ҳолга келтирил-
ган эди. 
Амир Темур (1336–1405) – Ҳиндистон ва Хитойдан Қора 
денгизга қадар, Сирдарё ва Орол денгизидан Форс қўлтиғигача 
чўзилган буюк марказлашган салтанатга асос солган улуғ давлат 
арбоби, машҳур саркарда, илм-фан ва маданият ҳомийси.
Буюк ҳукмдорнинг салтанатни мустаҳкамлаш стратегиясида иқтисодий-
молиявий масалалар муҳим ўрин тутган. Ушбу иқтисодий-ижтимоий 
тамойиллар қуйидагиларда акс этган:
1. Амир Темур иқтисодиётни ҳар қандай салтанатнинг пойдевори, деб 
тушунган. «Давлату салтанат, – дея таъкидланади «Темур тузуклари»да, – 
уч нарса: мулк, хазина ва лашкар билан тирикдир». Яъни давлатнинг равнақ 
топиши учун, энг аввало, иқтисодий имкониятлар бисёр бўлиши зарур.
2. Унинг қарашларига кўра, ҳар бир мамлакат ўз иқтисодий хусусиятларини 
ҳисобга олган ҳолда иш кўриши керак.
3. Асосий ишлаб чиқариш воситаси бўлган ер эгалигига катта эътибор 
берган ва ҳар бир ҳудудини идора қилишда давлат, вақф, хусусий ер эгалиги 
тартибларини сақлаб қолган, бунда ер майдонининг миқдори, эгалик ҳуқуқи, 
давлат манфаати кўзда тутилган.
4. Амир Темур меҳнатнинг яратувчанлик фаолиятини ижтимоий қадрият, 
деб баҳолаган.
5. Иқтисодий тамойиллар тизимида аҳолини ижтимоий ҳимоялаш 
учун молия масалаларига алоҳида эътибор берган. У молияни давлатнинг 
иқтисодий таянчи, деб ҳисоблаган.
Амир Темур мамлакатни сиёсий идора этишнинг ўзига хос усулини 
жорий этган ва амалга оширган, яъни у ўз тасарруфидаги ерларни ҳамда забт 
этилган мамлакат ерларини улусларга бўлиб бошқариш бўйича ўша пайт учун 
мукаммал ҳисобланган давлат хизматини йўлга қўйган (1.3-расм). 

---

I-боб. Меҳнат ва унинг жамият тараққиётида тутган ўрни
48