|
17. Me'yorida rivojlanayotgan bolalarning go'daklik davrida nutq malakalarining rivojlanish qonuniyatlari
1-oylik davri 1-ovozli reaksiya – yig‘i va chinqirish chaqaloqlarda tug‘ilgandan paydo bo‘ladi. Albatta, bu xali nutq emas, yani turli tovushlarni chiqarish bilan chaqaloq o‘zining tili, lablari va ovoz boylamlarini mashq qildiradi. Gapirish vaqti kelganda (miya rivojlanganda, koordinatsiyasi yaxshilanganda) butun nutq apparati ishga tayyor bo‘ladi. Shu bilan birgalikda, u inson nutqini eshitish va tushunishni o‘rganib borar ekan. Chaqaloqlar nafaqat tovushlarni eshitibgina qolmasdan, balki butun tovushlar ichidan inson ovozini ajratib oladi, bu esa nutq rivojlanshining ilk belgilaridir.
2 oylikka yaqinlashgach chaqaloq gugulashni boshlaydi. Chaqaloq ilk tovushlarni talaffuz etishni boshlaydi: g-k, k-x. Sog‘lom chaqaloq gugulash davrida ko‘p tovushlarni talaffuz qilishi kerak. Масалан: а-а-а, а-гу, бу, бум, ма, ам, бф. Agar chaqaloqda tinch holat kuzatilsa, u holda chaqaloqda birinchi tovushlarning chiqishi sekinlashadi va nutqning rivojlanishi kechikadi. Bu davrda chaqaloq ovozli o‘yinchoqlardan zavqlanadi. Ba’zan chaqaloqlar o‘zlarining nutqlarini musiqaga mos ravishda balanda, past qilib o‘zgartirishlari mumkin. Nutqdagi har bir unli va undosh tovushlarni seza olish bola uchun alohida ahamiyatga egadir.
3 oylik chaqaloq tovush kelayotgan tomonni to‘la ishonch bilan izlanishni boshlaydi. Endilikda u nafaqat unga murojaat qilingan ota-onasi nigohini topa oladi, balki o‘zaro gaplashayotgan kattalarning tomoniga boshi bilan qayrilib kuladi. Mana shu paytdan boshlab chaqaloqning atrof-olam bilan aloqasi sezilarli darajada kengayar ekan. Uyg‘ok xolatdagi chakalok kizikish bilan tashki olamning turli ovoz va shovkinlarini tinglab,unga turli xil reagirovat’ kiladi. Baland yokimsiz tovushlar odatda chakalokni kurkitib,uni chuchitadi,ba’zan esa iyg‘lashni boshlaydi. Xushchakchak musikali instrumentlarning ovoziga,odam ovoziga,chakalok juda katta kizikish,dikkatlik bilan tinglaydi va kuvonadi.
4 oylik chaqaloq uzoq davomli gugulaydi. Gugulashning gallagan davri bu xayotning 4 6 oyligidir. Ana shu davrda chaqaloq to‘liq o‘z ona tilisining emotsional ifodali vokalizmi spesifikasining tuzilishini egallaydi. (unli tovushlarga pozitsion allofonlar) ( undosh tovushlarga kombinator allofonlar) . Unli tovushlarning tembri pozitsion allofonlar tariqasida ona tilini o‘rganish uchun moslashgan bo‘ladi. Ona tilisining unli allofonlarining fomat oblastlarini bioishga o‘rganish, chaqaloq artikulyator xarakatli tomonlari bilan differensatsiyalashga ajratishga o‘tadi. 4 o‘ylikdan boshlab eng katta yangiligi bu uning kattalar bilan ona tilisida muloqot o‘rnatishidadir. Odatda 4 o‘ylik chaqaloqda g‘udurlash boshlanadi . Oddiy tushunarsiz bo‘g‘inlar takrorlanaveradi. Chaqaloq joni bilan “ ma”, “xa”, va boshqa bo‘g‘inlarni takrorlaydilar.
5-7 oylikda Oldingi malakalariga asoslangan holda chaqaloq insonlarni, predmetlarni tanlaydi, va ularga turli xil munosabatda bo‘ladi. Undan tashqari kattalarning mimikasini ovozini va ba’zi bir harakat amallarini farqlashni boshlaydi. bularning hammasi nutqni tushunish uchun poydevor bo‘la oladi. 5 oylikka kelib unda turli xil intonatsiyalardagi musiqali gugulash namoyon bo‘ladi. U endi tez-tez va uzoq gugulaydi: u bilan emotsional muloqotga javoban, erkin yotgan holatda: o‘yinchoqlarni ko‘zdan kechiraytgan va boshqalar. Agarda chaqaloq kattalarni ovozini yoki o‘zini ovozini eshitsa u holda uning gugulashi uzayadi, cho‘ziladi, har xil bo‘lib qoladi. Gugulashning rivojlanishi uchun chaqaloq o‘zini yaxshi his qila olishi va uning holati ijobiy emotsional bo‘lishi lozim.
8-9 oy nutqning rivojlanishi muhim hisoblanadi. 9 oydagi bolaga qarab gapiralganda uning tushunish qobiliyati kengayadi. Buuning xulqini, faoliyat xarakterini o‘zgartiradi.
10-12 oylik bolada faol nutq shakllana boshlaydi, bola birinchi so‘zlarini gapiradi. Nutqni tushuna boshlanishi predmetlar bilan harakat qilish murakkablashadi. 10-12 oyda bola kattalarning gapiga qarab harakatlarni bajarishga o‘rganadi. Harakatlar turlicha bo‘ladi va maqsadli xarakterga ega. Bolaning o‘yinchoqlari soni ko‘payadi; o‘yin o‘ynashga bo‘lgan harakatlar seziladi. Bu davrning oxirida bola mustaqil ravishda vertikal xolatga turib yuradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
